De snelste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Kees Huyser. De nieuwe opgave komt dus van hem. De vraag is:

Waar is dit?

Kees heeft een deel van de foto afgeknipt om het niet té makkelijk te maken.

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Onderstaand twee beelden vanaf dezelfde standplaats, de Nieuwe Herengracht. In 1818 was dat Gerrit Lamberts die de Nieuwe Rapenburgergracht tekende. Links de quizfoto van de situatie toen die gracht omgetoverd was tot Entrepotdok. Helemaal onder de huidige situatie.
Entrepots waren een Franse "vinding" die een soort vrijhavens waren voor goederen die toch weer het land uitgingen. Er hoefde dan niet ingevoerd te worden wat een hoop administratie en kosten bespaarde. In 1827 werd op aandringen van koning Willem I het complex ingericht. Dat betekende wel dat gracht en omliggende oevers hermetisch afgesloten werden om illegale import van goederen te voorkomen. Foto: Stadsarchief Amsterdam

In 1818 was de Oranje-Nassaukazerne klaar en die ziet u dan ook in de achtergrond van deze tekening. Rechts daarvan is molen De Ruyter te zien die op bolwerk Oeterwaal stond en pas in 1863 gesloopt werd. Vanaf de bouw van de kazerne had de molen wel heel veel last met zijn windvang gehad.

Goede oplossingen kwamen van Kees Huyser, Robert Raat, Anneke Huijser,Ria Scharn, Arjen Lobach, Han Mannaert, Adrie de Koning, Otto Meyer, Hans van Efferen, Jos Mol en Anthony Kolder.

Robert Raat stuurde voor week 41 twee opgaven in. We hebben toen gekozen voor de Compagnies-lijnbaan omdat we dachten dat deze te moeilijk zou zijn. Mooie keuze-opgave dus. Die is deze week aan de beurt.

Waar is dit?

Hoe heet de gang (pijl)?

Naar welke huisnummers leidt die gang?

Laat het ons weten via deze link

Wij vonden dit best een lastige opgave en uiteindelijk plaatsten we deze foto door ons op het dubbele pakhuis links te concentreren. Tot zover de hints.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Eeuwenlang was er een overkluisde doorgang van het Kattegat naar het Singel. In 1870 werd dit stukje als laatste deel van het Kattegat gedempt en kreeg de naam Koggestraat.

Een ander deel van het Kattegat heet nu Teerketelsteeg en weer een ander Stromarkt. Allemaal armen van de voormalige braak die Kattegat ging heten. Een klein stukje van het gedempte Kattegat mocht zijn naam houden. Over de oorsprong van de naam zijn fantastische verhalen in omloop. De meest zinnige hebben betrekking op het begrip "nauw".

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Deze historiserende kaart van Amsterdam in het jaar 1300 vertoont heel veel fouten. Zo bestond het Damrak als openbaar toegankelijke loskade nog niet en was de Nieuwezijds Kolk (3) nog niet gedempt en liep de Nieuwezijds Voorburgwal slechts tot die kolk. De eerste Haarlemmerpoort (2) kwam samen met de verlenging van de Voorburgwal pas tegen 1400 en stond niet binnen maar bovenop de (Oude) Haarlemmersluis.
Maar wat ze juist hadden waren de braken (tussen de twee molens) achter de Haarlemmerdijk, toen nog Spaarndammerdijk genoemd.
Alle beweringen dat het Kattegat een gegraven grachtje zou zijn geweest, kunt u vergeten. Het Kattegat was een overblijfsel van zo'n braak die begin 15de eeuw binnen de stad gesloten werd.

Dat die braak zo ver van de Nieuwendijk af ligt heeft weer te maken met het in de 15de eeuw opnieuw opwerpen van een zeewering in het buitendijkse land. Vandaar: Nieuwe dijk. De oude zeewering lag zuidelijk daarvan en sloot buiten de stad aan op de Spaarndammerdijk, die ongeveer op de zuidelijke oever van de huidige Brouwersgracht lag.

Op het schema hiernaast de ontwikkeling van de Nieuwendijk met omgeving tussen ±1300 en 1550. Vooral de vroegste fase is geheel hypothetisch want er is niemand geweest die dit ooit vastlegde. Het schema komt voor in de PDF over de perikelen bij de diverse stadsuitbreidingen.

Klik de omslag om te lezen

Over de geschiedenis van dit stadsdeel maakten we ooit een aparte PDF.

Klik de omslag om te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Anneke Huijser, Anna Denekamp, Robert Raat, Maarten Helle, Fons Baede, Otto Meyer, Ria Scharn, Fanta Voogd, Adrie de Koning, Han Mannaert, Jos Mol, Age van der Veer, Hans van Efferen en Hans Olthof.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Zo'n 120 jaar geleden werd dit deel van een gevelversiering aangebracht aan een nieuw gebouw in de stad.

Waar wordt hier gebouwd?

Wat wordt hier gebouwd?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De naam van het hofje stond met grote letters op de gevel: Venetiæ. Dit is het Venetiëhofje in de Elandstraat.
Er kwamen enkele alternatieve namen langs. Het meest gehoord was het Van Maarlandhofje naar Gerrit van Maarland, een regent van het hofje in de 17de eeuw. Dit schreven we eeder (p.77) over dit hofje:
"Dit hofje ontleent zijn naam aan het huis ‘Venetiæ’ in de Elandstraat (1655) en is volgens Dr. Isa van Eeghen gesticht in 1669. De precieze gegevens zijn verloren gegaan, ook de stichtingsakte en de naam van de stichter. In 1671 verschijnt de naam van Jacob Stoffels, die dan twaalf jaar lang een leidende rol speelt bij het beheer, of dat als regent is weten we niet. De stichter zou ook (een voorvader van) Gerrit van Maarloop kunnen zijn, die we begin achttiende eeuw als regent van het hofje tegenkomen. Hij liet in de regentenkamer de portretten van zijn voorvaren ophangen. Hij was het ook die tussen 1699 en 1702 een nieuwe oostelijke vleugel liet bouwen, waarmee het hofje flink uitgebreid was. Het oudste deel zien we op de tekening van Gerrit Lamberts links. Kort na de in gebruikneming van de nieuwbouw, in 1709, werd door Van Maarloop een tweede stichtingsakte opgesteld die wel bewaard bleef. Toen kwam ook de alternatieve naam Van Maarloophofje in zwang. Het hofje was bestemd voor protestantse vrouwen van boven de vijftig, maar dat bleek rekbaar van remonstrants tot luthers. Het archief van 1709 tot 1824 werd in de twintigste eeuw bij toeval gevonden in een kist die in een stoffig berghok stond. Op de akte van 1709 na rust dat archief nu in het Gemeentearchief. In 1904 werd de gevelrij aan de straat vervangen door een nieuwe vleugel die breder is dan het hofje, door aankoop van minieme stukjes grond van de buurpercelen".

Hieronder een beeld van het oudste deel van het hofje, zoals Gerrit Lamberts dat in 1810 vastlegde; tekening: Stadsarchief Amsterdam, net als de quizfoto hierboven

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Otto Meyer, Anneke Huijser, Anna Denekamp, Maarten Helle, Ria Scharn, Hans van Efferen, Jos Mol, Adrie de Koning, Robert Raat, Han Mannaert, Hans Goedhart, Aschwin Merks, Wim Huissen en Anthony Kolder.

Weer een opname van een foto-pionier. Het is een recentere afdruk van een oud glasnegatief.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Pieter Oosterhuis maakte in april 1859 een stereofoto van de Herengracht vanuit het hoekhuis Leliegracht 2 in de richting van de Warmoesgracht. Op het straatnaambordje moet dus Leliegracht hebben gestaan. De uitgever van kabinetfoto's en prentbriefkaarten A. Jager vermenigvuldigde de stereofoto en bracht ze uit.

De Leliegracht was een apart grachtje in de stad. Het gaf in de Derde Uitleg toegang van de Heren- en Keizersgracht tot de Prinsengracht die op een ander waterniveau (met de Jordaan) lag. Daarom eindigde de Leliegracht in een sluis. De kolk van die sluis is nog steeds zichtbaar. Het Jordaan-niveau ging maar tot de Schoolmeestersluis, kort voor de Leidsegracht. Ook die kolk is nog gedeeltelijk zichtbaar.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anneke Huijser, Martin Ex, Otto Meyer, Ria Scharn, Robert Raat, Hans van Efferen, Adrie de Koning, Aschwin Merks en Jos Mol.

De EO maakte een indrukwekkende documentaire over de rol van Asterdorp als joods getto tijdens WO2. De hoofdmoot is een serie interviews met joden die als kind in Asterdorp woonden en de oorlog overleefden.

Klik de afbeelding om te zien

De Zeppelin - door Jos Mol

De kreet zeppelin is afgeleid van Graaf Ferdinand von Zeppelin. Hij was de eerste die een sigaarvormig luchtschip bouwde, bestaande uit een aluminium frame dat omspannen is met zeer sterk doek. Daarbinnen bevonden zich draaggascellen die gevuld waren met een licht gas, bijvoorbeeld helium (He) of waterstof (H2). Onder het skelet hingen een commandogondel en een aantal motoren die van propellers waren voorzien, waardoor het luchtschip zich actief kon verplaatsen. De zeppelin was dus veel minder afhankelijk van de wind, dit in tegenstelling tot een hete luchtballon, die alleen met de wind kon meedrijven. Aan de staart van de zeppelin bevonden zich hoogte- en richtingsroer. De passagiersverblijven bevonden zich in een aparte gondel onder het midden van de romp of waren gecombineerd met de commandogondel. Er zijn wel zeppelins gebouwd (bijvoorbeeld de Hindenburg) van uitzonderlijke afmetingen (245 meter lang en 41 meter breed, zie verderop).
De geschiedenis
Graaf von Zeppelin had al jaren belangstelling voor ballonnen. Hij zocht nog naar iets om ze te kunnen besturen. Toen hij het leger verliet omstreeks 1890, begon hij aan het project te werken. In 1895 verkreeg hij zijn eerste octrooi. Het comité toonde erg weinig belangstelling voor zijn ideeën, dus besloot hij om zelf een grote som geld (500 000 mark) in te brengen in de Maatschappij ter Bevordering van de Luchtscheepvaart.    
De constructie van de eerste zeppelin in de Bodensee vlakbij Friedrichshafen, gebeurde in 1899. Het prototype heette LZ1 (Luftschiff Zeppelin-1) was 130 meter lang en werd aangedreven door twee Daimler motoren die in evenwicht bleven met gewichten tussen voor- en achtersteven te verplaatsen. De eerste luchtreis van de zeppelin vond plaats in 1900. Het mechanisme waarmee het gewicht werd verplaatst brak al snel af, zodat de investeerders niet bijster enthousiast werden. Het tweede luchtschip LZ2 dat met diverse geldbronnen mogelijk was geworden in 1906, was ook niet bijster succesvol. Op de eerste en enige vlucht vielen de beide motoren uit en werd het luchtschip ernstig beschadigd. Dat ging nog een tijdje zo door totdat één van de toeschouwers, na een fataal ongeluk met een zeppelin, een inzameling hield die een opbrengst van 6 miljoen mark opbracht. Dit leidde tot het oprichten van de Luftschiffbau Zeppelin GmbH.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog werden er vele zeppelins ingezet ter bombardering van Engeland en omringende landen. De Engelsen waren al gauw zeer bedreven in het in brand schieten van de grote en kwetsbare luchtschepen. De luchtschepen zaaiden wel angst onder de bevolking.
De Graf Zeppelin en de ramp met de Hindenburg
Het succesvolste luchtschip was de Graf Zeppelin. Het vloog al in 1929 om de wereld en het was het eerste luchtschip dat lijndiensten onderhield tussen Europa, de Verenigde Staten en Brazilië. De Graf Zeppelin werd gesloopt in 1940.  
Op 6 mei 1937 stortte de zeppelin Hindenburg neer tijdens een landing op Lakehurst bij New York. Er kwamen toen 36 mensen om het leven. Dit ongeluk had een dermate grote impact, dat besloten werd alle overgebleven luchtschepen uit de vaart te nemen. 
Zijn er sindsdien geen vluchten meer gemaakt met luchtschepen? Het antwoord is ja. In het begin der '90er jaren is men weer begonnen op zeer kleine schaal kleine luchtschepen te bouwen, maar niet voor passagiersdoeleinden. De tijden van de Graf Zeppelin en Hindenburg zijn definitief voorbij.

Op de foto de Graf Zeppelin in oktober 1929 boven het Koninklijk Paleis op de Dam; afbeelding: SAA

Deze bijdrage van Jos Mol werd eerder in de Amsterdamsekrant (v.m. Oud-Amsterdammer) gepubliceerd en is met toestemming van die krant ook door ons opgenomen.

Zoekend in de Beeldbank stuit ik soms op afbeeldingen van gebouwen die ik niet ken en het duurt dan even voor ik het kan plaatsen. Zo ook laatst met deze foto. Het onderschrift gaf aan dat het hier om ‘Het Bestelhuis van de Nederlandse Boekhandel’ aan de Raadhuisstraat gaat. Kijk, daar had ik nou nog nooit van gehoord en dan bedoel ik niet het bestaan van het Bestelhuis, maar wel dit gebouw op deze locatie. Dat vereiste nader onderzoek. Eerst eens kijken hoe het er hier tegenwoordig uitziet.

Nou, dat valt echt niet mee. Het gaat hier om de plek waar het voormalig ‘Rijkskantoor voor Geld- en Telefoonbedrijf’ – kortweg Het Geldkantoor – zich bevindt. Het heeft de status van gemeentelijk monument gekregen, vanwege “de bijzondere vormgeving die spreekt door middel van het volume en een subtiele detaillering en de ligging op een zeer beeldbepalende locatie”. Dat laatste argument is wel het meest wonderlijke. Alsof een lelijke klomp van een gebouw ineens mooi wordt, omdat het een prachtige plek bezet houdt.

Eerder andersom lijkt me; de prachtige plek verliest aan schoonheid door dit misbaksel. Het Geldkantoor was een uitbreiding van het Hoofdpostkantoor aan de andere zijde van de Raadhuisstraat en werd geopend in 1927. Laten we eens een klein uitstapje maken naar deze plek zo’n 100 jaar geleden. De foto van het bestelhuis dateert van ongeveer 1900. De tweede foto uit 1919  toont de hoek van de Raadhuisstraat met de Nieuwezijds Voorburgwal. Naast het hoekhuis zien we Huize Crevenna van ‘De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen’, een prachtig gebouw dat helaas ook moest verdwijnen.

We gaan nog een hoek verder naar de Paleisstraat. Daar stond een groot hotel met de nogal voor de hand liggende naam ‘Palais Royal’.

Alle gebouwen harmonieerden met de omgeving: het Paleis en het Hoofdpostkantoor, tegenwoordig Magna Plaza . Hoewel het om een uitbreiding van het Hoofdpostkantoor ging laat de foto (hierboven) daarvan zien dat het nieuwe Geldkantoor daarmee geen enkele bouwkundige connectie heeft. Als een slechtgeklede pummel staat het naast zijn elegant uitgedoste familielid.

Alle foto's bij dit item: Stadsarchief Amsterdam

Het wordt nu omgebouwd tot een vijfsterrenhotel met 172 kamers en krijgt een grote glazen dakopbouw met “een panoramisch uitzicht over de stad”. Albert Heijn en Gall & Gall waren niet van plan om te vertrekken van deze uitstekende locatie en er moest dus “iets nieuws en bijzonders” bedacht worden voor de receptie van het hotel. Die receptie, de lobby en het restaurant komen in de nieuw te bouwen glazen verdieping. “Uitgangspunt voor het ontwerp van de architecten is de krachtige plastiek van de metselwerkgevel. Het gebouw wordt zoveel mogelijk teruggebracht in de oorspronkelijke staat. Zo maken zij de openingen op de vierde verdieping, welke pas in een later stadium zijn gemaakt, weer dicht om de gesloten uitstraling van het monument te herstellen.”  Heerlijk toch, die “gesloten uitstraling”? Nou geef mij maar de open vriendelijke gebouwen die eerder deze plek sierden. Op de vraag: ‘Gesloopt, verdwenen, zonde of zegen?’ past hier toch wel een volmondig: zonde!

ang geleden…, nou ja, een tijdje terug, was het op de leeftijd van 21 jaar dat je volwassen werd. Je vader vond jou nog steeds een snotneus en je grootvader lachte minzaam over zoveel jeugdige overmoed. Volwassen, ’t zal wat!  Wordt eerst maar ‘ns veertig, dan kan je een beetje meepraten.
Als je van de lagere school kwam was het de keus van de schoolmeester die uitmaakte of je meteen aan het werk ging of dat je nog verder op school ging. Nou ja, niet alleen de schoolmeester…, ook de portemonnee van je vader natuurlijk. Er waren er in onze volksbuurt zat die meteen in het werkzame leven verdwenen. Als ze mazzel hadden kwamen ze ergens in de leer om een vak te leren. Anders werden ze ‘los-arbeider’ en waren gegarandeerd een deel van het jaar werkeloos. Oh, zeker, er bestonden wel ambachtsscholen maar meteen na de oorlog kon niet elk gezin de inkomsten van de kinderen missen. Zeker niet als pa een flink deel van zijn loonzakje eerst naar de kroeg bracht.
Dan werd je 19 jaar en riep hare narigheid je op om je militaire dienstplicht te vervullen. Werd je afgescheept met ‘soldij’ van wel 75 cent per dag. Dat liep later op via 80 cent naar wel een hele gulden. Daar moest je dan de aanvulling op het miserabele eten van betalen: gevulde koeken.

In 1967 pas werd de ‘wedde’ ingevoerd die een iets ruimer inkomen verschafte. Na een dik jaar of wel anderhalf was je van die soesa af en zwaaide je af. Alleen Jan-met-de-korte-achternaam moest een maand langer dienen omdat minister Luns zo nodig oorlog moest voeren in Nieuw Guinea. Solidariteits-maand noemden ze dat!
En dan kom je uit dienst en stevent af op je 21-ste. Eindelijk volwassen en niemand die je nog iets kan vertellen wat je te doen en te laten hebt. Denk je. Ik vond dat zo’n mijlpaal dat ik die vieren wilde. Met m’n ouders en mijn aanhang – de hormonen zaten niet stil – ging ik de avond voor mijn verjaardag borrelen in de stad. Ik kondigde aan dat ik klokslag 12 met m’n vuist op tafel zou slaan dat de glazen zouden rinkelen. Eindelijk werd ik volwassen, eindelijk telde ik mee. Weer minzaam gelach! Ik hield echter woord. Precies om 12 uur sloeg ik met alle kracht op het tafelblad, zo hard dat een glas niet alleen rinkelde maar op de vloer kapot viel. Ik had de aandacht getrokken van het bedienend personeel dat de scherven kwam opruimen. Groots zei ik dat ik de prijs van het glas op de rekening wenste te zien. En verdomd, het stond er nog op ook. Kijk, dat zijn de eerste stappen naar volwassen worden. Zelf opdraaien voor je stommiteiten.

Vrijdag 26 oktober 1917 - De Gemeenteraad hecht zijn goedkeuring aan het zogenaamde Plan Zuid. Berlage werd aan het begin van de 20e eeuw door de Amsterdamse gemeenteraad gevraagd een plan te ontwerpen voor de ontwikkeling van het onontwikkelde gebied ten zuiden van de stad tussen de rivieren Amstel en Schinkel. In 1904 presenteerde Berlage een ambitieus plan van kronkelende straten, dat zeer nauw op de bestaande stad aansloot. Na onderzoek bleek dit echter een zeer kostbaar en weinig efficiënt plan te zijn. Berlage werd gevraagd terug naar de tekentafel te gaan.
In 1914 presenteerde Berlage een nieuw plan, met kaarsrechte nauwe straten en langwerpige bouwblokken, doorsneden door enkele brede hoofdassen. Dit plan bleek veel beter realiseerbaar en efficiënter. In 1917 verleende de gemeenteraad goedkeuring aan dit plan. In de stijl van de Amsterdamse School werd tussen 1917 en 1925 de wijk Nieuw Zuid gebouwd, bestaande uit de Rivierenbuurt, de Apollobuurt en de Stadionbuurt. Ook een groot deel van de Nieuwe Pijp behoort tot het Plan Zuid. Tekst: Wikipedia
U ziet, de Amsterdamse Raad nam geen overhaaste beslissingen.

In oktober 1917 verscheen de eerste aflevering van het tijdschrift De Stijl, maandblad voor de moderne beeldende vakken, waarin kunstenaars, vormgevers en architecten vernieuwende ideeën publiceerden over een radicale hervorming van de kunst, die moest leiden naar een wereld van totale harmonie en een eenheid van kunst en leven. Hun theorieën over kleur en ruimte leidden tot een revolutionaire, volledig abstracte beeldtaal die aan die harmonie uitdrukking moest geven.

De Stijl was in datzelfde jaar 1917 opgericht en werd in 1931 opgeheven. Vooral het Stedelijk Museum van Amsterdam promootte het werk van De Stijl en bezit dan ook een van de belangrijkste verzamelingen ter wereld over de beweging.

Woensdag 24 oktober 1917 - Staatsgreep in Rusland. De zogenaamde Oktoberrevolutie wordt in Rusland nog steeds herdacht op de datum 24 oktober, maar dat was in 1917 volgens de Juliaanse kalender. In werkelijkheid was die staatsgreep op 7 november 1917 volgens de Gregoriaanse kalender die we vandaag allemaal hanteren. Wij komen u op 7 november nog met een portie internationale politiek lastig vallen.

Het was de Februarirevolutie (8-15 maart 1917 gregoriaans) die zorgde dat tsaar Nicolaas II aftrad, waarna een burgerregering gevormd werd.

Op de foto Aleksandr Kerenski, die ten tijde van de Oktoberrevolutie premier was van de Voorlopige Regering en door de Bolsjewieken onder Lenin en Trotzki werd afgezet.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave