De snelste met het juiste antwoord op de foto van vorige week was Leo van der Meer. De nieuwe opgave komt dan ook van hem.

De vraag is:

Een kruising van waterwegen. Welke?

We vragen naar namen van waterwegen, niet straatnamen o.i.d.

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit hekwerk via Google te vinden, was onbegonnen werk. Sommigen pakten de fiets of maakten een wandeling langs de grachten in de hoop het hek tegen te komen. Wanneer ze eerst de kortste gracht pakten, was de kans groot dat ze snel beet hadden. U vindt deze figuurtjes op het adres Brouwersgracht 76. Er was ook een ander traject mogelijk, want op de bovenste foto is net nog een gevelsteen te zien. Die steen geeft de wijnbereiding weer en vertoont geen enkele tekst. Kijk maar op VVGA.

Foto's: Kees Boas

Goede oplossingen kwamen van Leo van der Meer, Aschwin Merks, Otto Meyer, Ria Scharn, Jan Tijnagel, Arjen Lobach, Anneke Huijser, Jos Mol, Mike Man,

De keuzefoto's betreffen deze week twee locaties, links A binnen de Singelgracht en rechts B buiten.

Fijn..., Ton vond nog een paar torentjes in de stad en wetende dat hij de deelnemers daar een groot plezier mee doet: bij deze. Aan u de volgende vragen:

Waar is de linker toren te vinden? A

En waar de rechter? B

Oplossingen graag via deze link. Ook als u er maar eentje weet..., toch insturen!

Foto's: © Ton Brosse

Een paar weken terug was Ria op het KNSM-eiland buurten en daarbij kwam ze ook dit stel bouwsels tegen. Wat ze toen leuk vond en nu opnieuw, is dat alles er nog net zo staat en dat ondanks een rigoureuze verandering op beide delen van het IJ-eiland van loodsen en kade-inrichtingen naar massale woningbouw. Op de voorgrond de spoorrails over de Verbindingsdam, die we niet af wilden knippen om u een handje te helpen. De rechtse bebouwing staat aan de Levantkade. Er liggen nog steeds rails maar nu voor tramlijn 7. Links op de achtergrond Loods 6 die vandaag winkels en ateliers herbergt. Buiten beeld het eindpunt van de tram op het huidige Azartplein.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Adrie de Koning, Kees Dalmeijer, Harald Advokaat, Fanta Voogd, Otto Meyer, S. Claessen, Anthony Kolder, Hans Vos, Nils Wernars, Mike Man, Hans van Noort, Frank Mulkens, Jos Mol, Dirk Fuite, Marike Muller, Robert Raat, Hans Goedhart, Hans van Efferen, Aschwin Merks, Hans Olthof, Peter Koger, Wim Huissen,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Het onderwerp kan zich zowel binnen als buiten de Singelgracht bevinden. Wij verwachten wel een niet alledaags beeld dat ook niet-buurtbewoners wel eens op het netvlies kregen. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b. Blijf sturen!

Hier is weer een foto van een locatie die dramatisch veranderd is.

De vragen zijn:

Welk water?

Welke brug?

Welk gebouw met koepel?

Laat het ons weten via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Benjamin Turner van de foto hieronder helpt u een handje bij het bepalen welk brug in beeld is en welke nou precies afgebroken wordt. De toeschouwers staan op de brug in de Herengracht over de Warmoesgracht. Ze kijken naar de afbraak van de brug in de Warmoesgracht over de Herengracht. Bent u er nog?
Die laatste brug zal vervangen worden door brug #22 die bij deze gelegenheid de naam Warmoesbrug krijgt en in het tracé van de Raadhuisstraat zal komen.
Dat het water op de foto niet de Warmoesgracht is maar de Herengracht had de beschrijver van de foto in de Beeldbank toch eenvoudig kunnen vaststellen.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

En dan nog een keer de animatie betreffende de verkeersdoorbraak Raadhuisstraat. Lees daarover in de PDF. Er zijn ook twee animaties gemaakt; één voor Windows (MP4) en één voor de Mac (MOV). Windows 10 speelt ze allebei af.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Otto Meyer, Adrie de Koning, Robert Raat, Jos Mol, Mike Man, Marike Muller, Hans van Efferen, Aschwin Merks, Wim Huissen,

Pieter Klein was weer op stap met de camera. Hij maakt er een sport van om de locatie niet te verklappen zodat we moeten gokken of zeker moeten weten dat de foto binnen de Singelgracht gemaakt werd. Met deze foto lukte dat probleemloos. De vragen zijn:

Wat is het adres van dit pand?

Wie staat boven de deur afgebeeld?

Oplossingen graag via deze link

Foto: © Pieter Klein

De versmalling in dit grachtje duidt op een sluiskolk. Door het standaard verschil in waterniveau in de Jordaan (5 duim lager) en de rest van de stad was het stadswater door sluizen afgesloten van de Prinsengracht over de lengte waar die aan de Jordaan grenst. U vond ze voor de Leidsegracht (Schermschoolsluis; ½ verdwenen), de Brouwersgracht (Brouwerssluis; helemaal verdwenen) en in deze Leliegracht (alleen de deuren verdwenen).
We hebben ons best gedaan de ingewikkelde waterbeheersing in de stad uit de doekjes te doen in de PDF over Amsterdams waterstaat.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Ria Scharn, Anneke Huijser, Kees Huyser, Adrie de Koning, Anthony Kolder, Jos Mol, Han Mannaert, Otto Meyer, Marike Muller, Robert Raat, Mike Man, Hans Goedhart, Harry Snijder, Hans van Efferen, Aschwin Merks, Hans Olthof, Wim Huissen,

Paul Graalman kwam deze foto tegen in de Beeldbank zonder enige indicatie waar de foto genomen is. Klik de foto om hem in de Beeldbank te bekijken en te lezen wat ze wèl weten. Onze vraag is: waar voer de boot op dat moment? Weet u het? Meldt het ons via deze link

... het gymnastieklokaal van de Openbare Handelsschool in de Raamstraat. De foto ontlokte Eric Duivenvoorde de volgende herinnering: "Nog enige aanvulling op de foto van gymnastieklokaal Raamstraat, want niet onvermeld mag blijven dat het pand een rol speelde als bakermat/broedplaats voor de omwenteling die Amsterdam medio jaren zestig meemaakte. In de jaren veertig, vijftig en zestig deed het zaaltje in de Raamstraat (toen Raamstraat 16A) dienst als wekelijkse bijeenkomstruimte van de "Sociaal-religieuze discussiegroep Amsterdam". Begin jaren zestig bood het een podium aan de aanstormende jonge revolutionairen van Amsterdam (Roel van Duyn, Robert Jasper Grootveld etc.) Ze ontmoeten er de revolutionairen van weleer en bloemrijke outsiders als Nicolaas Kroese en Gerrit Jan Zwertbroek (oprichter van de Vara die op latere leeftijd als een boeteprediker door Amsterdam trok).
Voor Roel van Duyn was het contact met de bijzondere types in de Raamstraat een belangrijke reden om met het traditionele anarchisme te breken en een nieuw blad en eigen anarchistische beweging in het leven te roepen: Provo."

Bovenstaande afbeelding van een krantenpagina hebben wij niet 'ingepakt' maar op volle resolutie laten staan. Als u de afbeelding rechts-klikt kunt u hem in een nieuw scherm laden op leesbare grootte.

IJspret op de Herengracht en andere schaatsbeelden, speciaal voor Hans Olthof uitgezocht.

Klik de afbeelding om te bekijken

redactioneel

Bij het opzoeken van sommige quiz-antwoorden maakt u vaak gebruik van de buurtkaarten van de oude stad van rond 1876. De buurtkaarten waren er al sinds 1850 maar in 1875 werden alle huizen van een nieuw huisnummer voorzien zoals die nog steeds geldig zijn, op enkele omnummeringen wegens nieuwbouw na dan.
Die kaarten waren een zaak van Publieke Werken, werden handmatig gemaakt en - vooral - dagelijks bijgehouden.
In 1866 kreeg de uitgever van wetenschappelijke boeken, kaarten en plattegronden J.C. Loman Jr. het idee om alle Amsterdamse buurtkaarten in druk uit te brengen en te bundelen in een map of luxe portefeuille. Hij stapte met het idee naar de betreffende wethouder die in principe wel enthousiast was maar de boot toch jaren afhield. Wat Loman niet wist maar de wethouder wel, was dat de huisnummering helemaal op z'n kop gezet zou worden. Lees daarover in de PDF over de huisnummering.
In 1875 was het dan eindelijk zo ver en B&W ging in zee met Loman. Deze beloofde een aantal atlassen aan het stadsbestuur te zullen leveren tegen sterk gereduceerde prijzen. Bovendien zou hij overzichtskaarten fabriceren die op linnen geplakt en van ophangstokken voorzien als wandkaart gebruikt konden worden.

Foto zoals afgedrukt in het Nieuwsblad van Nederland van 11 augustus 1897; coll. CPNB

Er was dus ook een J.C. Loman Sr (1789-1868); zie de gravure hiernaast. Hij was predikant der Evangelisch-Lutherse kerk die ten tijde van de geboorte van zijn gelijknamige zoon (in 1825) in Den Haag stond. In 1833 werd hij naar Amsterdam beroepen en verhuisde de hele familie mee.

Junior bracht bijna zijn hele werkzame leven in Amsterdam door; in 1879 verhuisde hij naar Bussum en in 1892, vijf jaar voor zijn overlijden, naar zijn geboorteplaats Den Haag. Toch kleeft zijn hele leven dat Haagse element aan hem, nog versterkt door het veelvuldig terugvallen op de kwaliteiten van steendrukkerij Smulders in die stad, en dat ondanks dat hij sinds 1866 een eigen drukkerij in Amsterdam (Nes 55) had.
Loman Jr. ging het boekenvak in; in 1840 kwam hij in dienst bij boekhandel S. de Grebber, handel in standaardwerken, handboeken, religieuze en bouwkundige uitgaven. In 1844 stapte hij over naar boekhandel L. van Bakkenes en in 1847 waagde hij de sprong naar zelfstandig boekhandelaar en vestigde zich op Kalverstraat 174 (huidig nummer). Hij was toen 22 jaar oud. In 1850 gaf hij zelfstandig zijn eerste boeken uit.

Afb: Stadsarchief Amsterdam (met foutieve beschrijving)

Loman kwam in aanraking met Publieke Werken toen daar de grote plannen voor de stadsuitbreiding buiten de Singelgracht werden gemaakt. Hem werd - in concurrentie met François Buffa en Gustave Amand - de opdracht gegund overzichtskaarten te maken op de schaal 1:10.000. Van de plannen van Van Niftrik maakte hij vanaf 1866 vier versies. Op dat moment had Loman een kleurrijk compagnon in A.J.G. Verster, schrijver van veel kunstboeken over antiek in niet-edele metalen, hoofdzakelijk tin, en niet te vergeten eigenaar van de Nederlandse tak van het Britse Perry & Co met een winkel in de Kalverstraat.
Uitgeverij Loman & Verster liet deze kaarten drukken in Den Haag bij steendrukkerij J. Smulders & Co.

Afb: Stadsarchief Amsterdam

Steendrukkerij J. Smulders & Co had in de loop der tijd zijn drukkerij op diverse adressen in Den Haag en een boekhandel in de Haagse Spuistraat 55. Smulders had zich op het tamelijk nieuwe procedé van de lithografie (steendruk) gestort en maakte daarmee o.a. kaarten en plattegronden, ook voor overheden als het Ministerie van Oorlog. Hij noemde zich 'Lithograaf des Konings'.
De steendruk was in 1800 in Nederland geïntroduceerd door de Duitse muziekuitgever Plattner met een eigen steendrukkerij in Rotterdam.

Smulders valt nog door iets anders op: Vincent van Gogh liep er in 1882 in en uit toen hij in Den Haag werkte, nieuwsgierig naar het nieuwe procédé. Hij mocht, behalve grasduinen in de uitgebreide restanten papier voor zijn tekeningen, ook experimenteren met de vervaardiging van litho's. Uit de maanden november-december van 1882 zijn de enige vijf litho's bekend die hij maakte, allemaal bij Smulders.

Sinds de opdracht voor de kaarten van de voorgenomen stadsuitbreiding bleef Loman geïnteresseerd in werk voor Publieke Werken. Na het wegstemmen van Van Niftriks plannen kwam Jan Kalff als nieuwe directeur van PW met nieuwe plannen en ook die werden in druk uitgebracht en weer door Loman. Dat was in 1875.
Sinds 1866 was Loman's idee van het in druk uitbrengen van alle buurtkaarten al vast genesteld omdat hij buiten PW een markt zag in makelaars, notarissen, assuradeurs en bouwkundigen, die evenveel nut konden hebben van een gedegen en complete uitgave van alle bouwwerken in de stad. Loman werd echter aan het lijntje gehouden tot het moment dat de nieuwe huisnummering van kracht werd. Hij kreeg toen de beschikking over handvervaardigde buurtkaarten van PW (afbeelding boven; SAA) die hij aan Smulders overhandigde om te lithograferen. Eén voor één leverde Loman proefdrukken in om te controleren en het ontbreken van correspondentie over fouten wijst op het enorme vakmanschap van Smulders.

Bij de atlas werd een overzichtskaart gemaakt op schaal 1:20.000 met daarop alle buurtletters in verschillend ingekleurde buurten. Als indexkaart heel nuttig om vast te stellen op welke buurtkaart een bepaald huis of gebouw in detail terug te vinden is. Als u onderstaande afbeelding klikt krijgt u deze kaart in volle resolutie in de Beeldbank te zien en we raden u aan hier een bladwijzer/bookmark in uw brouwser aan te spenderen.

De atlas zou bestaan uit 99 buurtkaarten plus een indexkaart (boven) plus een bladwijzer met legenda (onder). Dat bracht de inhoud op trotse 101 bladen en daar koketteerde Loman in advertenties flink mee.

In Lomans versie toonden de kaarten wat, naast woonhuizen, publieke gebouwen, kerken, scholen of pakhuizen waren. Verder had hij willen aangeven waar brandschellen, lantaarns, omnibuslijnen, Liernur-riolering en uriniors stonden, maar PW verzocht hem die deels weg te laten omdat dit onderhevig was aan geregelde wijzigingen.
De buurtkaart links van dezelfde buurt A als de handgetekende kaart hierboven is een (door ons gecomprimeerd) blad uit de atlas. Klik de afbeelding voor het origineel.

De ter beschikking gestelde buurtkaarten waren voor Loman, maar zeker voor Smulders, een welkome hulp bij deze omvangrijke klus. Eén ding mankeerde echter; PW wilde naast de oude buurten ook de nieuwbouwbuurten buiten de Singelgracht in de atlas opgenomen zien. Die buurten hadden al hun codering gekregen: Die buurten waren vanaf 1860 al volop in ontwikkeling. Van Niftrik en de wethouder van PW wisten wel raad, maar dat zou buiten werktijd door een der ambtenaren gedaan moeten worden en door Loman aan de man zelf vergoed moeten worden. Na overleg werd die klus voor ƒ150,- geklaard door opzichter J.A. van der Stok van het Waterkantoor. Hij gebruikte een bestaande kaart en tekende de geplande en reeds uitgevoerde uitbreidingen daarin. Bleef nog een probleem voor Smulders..., de schaal van de kaart was een andere dan van de buurtkaarten; 1:3750 i.p.v. 1:1250. Maar ook dat probleem loste deze naar tevredenheid op. De buurten WW t/m ZZ beslaan de kaarten 67 t/m 101, in totaal 35 stuks. Klik de kaart...

Toen kwam de dag dat alles gedrukt en samengevoegd dan wel ingebonden was. Loman dacht de atlassen in portefeuille te kunnen verkopen voor ƒ50 en beloofde intekenaren bovendien dat zij bericht zouden krijgen wanneer een blad bijgewerkt zou zijn. Zij konden dan dat blad los aanschaffen.
B&W van Amsterdam kregen de beloofde 20 atlassen geleverd waar zich hoge ambtenaren en directeuren op stortten zodat er voor PW nauwelijks iets overbleef. Om te voorkomen dat voor elke wijziging toch weer met de hand getekend moest worden, vroeg de directeur Kalff om 20 exemplaren speciaal voor zijn dienst, gedrukt op speciaal Honingh papier waarop geradeerd kon worden. Hij kreeg zijn zin, er werden er 20 nabesteld voor de schappelijke prijs van ƒ500. Bij nader inzien greep B&W in en maakte voor de nabestelling een verdeelsleutel die ervoor zorgde dat PW opnieuw maar enkele exemplaren kreeg. B&W pikte er vijf in en de rest ging opnieuw naar hoge ambtenaren. Daaronder was ook het Stadsarchief en dankzij dat beschikken we vandaag nog steeds over alle bladen, ook de bijgewerkte, in hoge resolutie gedigitaliseerd en opgeslagen in de Beeldbank.

De geschiedenis van de atlas vertelt niet of deze uitgave profijtelijk is geweest voor de uitgeverij. Loman ging het in 1870 wat rustiger aan doen. Hij verkocht de boek- en kantoorboekhandel en beperkte zich tot de uitgeverij. In de volgende periode accepteerde hij enkele malen functies bij de Vereniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. In 1879 verhuisde hij naar Bussum, ongetwijfeld om het nog rustiger aan te doen. In 1881 overleed daar zijn echtgenote en 2½ jaar later huwde hij opnieuw. 1892 is weer een hectisch jaar voor Loman; hij krijgt een nieuwe compagnon in uitgever J. Funk en in datzelfde jaar verhuist het echtpaar naar Den Haag. Daar overlijdt hij in 1897.

Lees het overlijdensbericht.

Schilderij: Jan Vet 1889 / erfgoederen

Nog wat tips
Zodra u vastgesteld hebt welke buurtkaart u nodig hebt, geeft u in de Beeldbank in: "buurt x" waarbij x voor de lettercombinatie staat die gewenst is. De aanhalingstekens zijn van belang; alleen zo krijgt u een beperkte selectie van archiefnummers waar alle buurtkaarten in te vinden zijn, handgetekende en gedrukte kaarten. Wanneer u de selectie ook nog op 'datering' (oplopend) doet staat die van 1850 bovenaan en allerlei bewerkte gedrukte kaarten van Loman onderaan. De buurtkaarten zijn tot begin 20ste eeuw bijgewerkt.
Dan nog iets: de Beeldbank kent buurt J en JJ niet die in de atlas wel voorkomen. Die zoekt u door "buurt i" of ii in te voeren.

Alle afbeeldingen komen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam tenzij anders aangegeven

e vrouw van Peter Onderdelinde en zijn zus waren aan het winkelen en terrasje pikken  in Brugge. Peter en Gijsbreght namen een dikke Brugse Tripel en wat versje nootjes en filosofeerden verder over het Mokumse badhuiswezen en aanverwante historie en architectuur.
Peter had het over het Badhuis aan het Javaplein, en Gijsbreght over het Badhuis aan de Zaanstraat in zijn geboortebuurtje. ‘Het Javapleinbadhuis, ja…, daar kunnen we nu ook een bijzonder biertje drinken tegenwoordig,’ zei Peter. ‘Ja, daar zit een restaurantje, toch?’ ‘Neen, dat is er al weer uit, veel beter nog, er zit een complete bierbrouwerij in, ‘Brouwerij Oedipus’!’ ‘Het is een bierbrouwerij die is opgericht in 2012. De brouwers laten zich inspireren door buitenlandse brouwerijen, bieren als dubbel, tripel en een bokje zijn voor hen te gewoon. Zij zien zichzelf als voorvechter van een bierrevolutie met hun combinatie van kwalitatieve bieren en de hele belevingswereld daaromheen. Bij ‘Oedipus’ houden ze vooral van spannende bieren en daardoor zijn zij een van de snelstgroeiende brouwerijen van bijzondere bieren in Amsterdam Noord. Daarnaast worden de bieren geschonken in de ‘Taproom’ in de brouwerij waar ook geregeld evenementen georganiseerd worden. Je herkent de bieren van ‘Oedipus’ al snel aan hun kleurrijke etiketten. De flessen alleen al zijn een lust voor het oog en ook de bieren zelf stellen de liefhebbers niet teleur. Biernamen als ‘Mannenliefde’, ‘Mama’, ‘Polyamorie’ etc. hebben ze daar. In de zomer van 2020 werd een tweede locatie geopend, het ‘Oedipus Badhuis’ aan het Javaplein in Amsterdam.’  ‘Weer een doel in ons leven,’ antwoordde Gijsbreght enthousiast.

‘Hoezo?’ ‘Nou…, als we weer eens door Mokum gaan stappen, dan houden we daar pauze, bierpauze.
’Nou daar zei Peter gaan nee tegen.
‘Aan het kinderbadhuis in mijn oude buurtje, heb ik goede herinneringen. Wij gingen zaterdags in een teil in de huiskamer; daar gingen we met zijn viertjes om beurten in. Mijn jongste broertje zat dus in het minst doorzichtige water en als zwarte piet op vier december door het ronde keukenraampje strooide, belandde een aanzienlijk deel van het strooigoed in de teil en visten we onder luid protest van degene die naakt in de teil zat te chillen de halfdoorweekte kruidnootjes uit het water. Omdat we, toen we wat ouder werden, elke dag nogal vuil werden, met name doordat we in die tijd urenlang op straat en op het landje speelden, was meerdere keren per week door de wasstraat gaan tóch wel handig…, én het spaarde beddegoed. Dan kreeg je een dup mee en een handdoek en togen we op weg naar het kinderbadhuis aan de Zaanstraat hoek Polanenstraat. Daar kreeg je een washand met een klodder groene zeep erop en mocht je je hoofd, armen, benen en edele delen kort insoppen, waarna de aanwezige militairaandoende mevrouw je verder afspoot met een keiharde en koude brandweerstraal.
De laatste jaren hebben ze mijn buurtje, de Spaarndammerbuurt - dat niet per se heel hip was - opgepimpt en nu is het een gewild buurtje. Het badhuis werd allereerst een hammam, een soort Turks badhuis met stoombaden en al, en nu gaan ze er nieuwbouwwoninkjes neerzetten…, maar…, wel op een originele manier, dus niet dat vierkante confectiewerk! ‘ ‘Geen Koolhaas?’ ‘Nee, Paul Amoksi gaat het doen. Hij heeft zijn sporen al verdiend in Suriname, Nederland, Turkije etc.  Het lijkt mij een aantrekkelijke manier van bouwen.’

Badhuisweetje

Gaandeweg de negentiende eeuw werd het belang van een goede hygiëne door steeds meer mensen ingezien. Elke woning werd aangesloten op de waterleiding. Het heeft echter tot diep in de twintigste eeuw geduurd voordat elke woning een eigen bad of douche had. Veel mensen waren zodoende aangewezen op badhuizen, waar men tegen een kleine vergoeding een douche kon nemen. Het eerste badhuis dat de gemeente zelf had gebouwd, werd in 1911 geopend aan de Funenkade. Het tweede volgde in 1916, aan de Zaanstraat. Er waren al langer 'volksbadhuizen', onder meer op het J.D. Meijerplein en op het Karthuizerkerkhof, beide gebouwd in 1890. Dat waren initiatieven uit de burgerij. Het beheer van de gemeentelijke badhuizen viel aanvankelijk onder de Gezondheidsdienst, vanaf 1916 onder de Woningdienst en vanaf 1920 onder de Dienst WSBZ: de Dienst der Wasch- en Schoonmaak, Bad- en Zweminrichtingen. Wethouder De Miranda kwam in 1920 met zijn 'Badhuizenplan', dat leidde tot de bouw van nog eens zeven badhuizen. Elke buurt was nu voorzien. In 1933 werd in de gemeentelijke bouwverordening bepaald dat elke nieuwe woning een eigen douche moest hebben. Gaandeweg liep daardoor het bezoek aan de badhuizen terug. Op het hoogtepunt in 1956 werden 1,9 miljoen bezoeken gebracht aan de badhuizen; in 1986 waren het er nog 80.000. In de jaren 1980-90 werden de laatste badhuizen gesloten. Een apart verhaal zijn de schoolkinderbaden. In 1895 werd de gymzaal van een school der 1e klasse in de Eerste Nassaustraat verbouwd tot douchezaal. Twee jaar later waren er nog twee scholen met zo'n badruimte, in de Eerste Van Swindenstraat en in de Valkenburgerstraat. De leerlingen kregen hier één keer per week een gratis douche, bekend als het 'commandobad'. Het was een experiment dat aansloeg. De gemeente besloot een apart badhuis te bouwen in de Frederik Hendrikstraat (1901), het eerste centrale schoolkinderbadhuis. Leerlingen van de goedkoopste scholen, die der eerste en tweede klasse, konden daar wekelijks terecht. In 1908 volgde een tweede in de Voormalige Stadstimmertuin. Daarna werden nieuwe schoolkinderbaden gekoppeld aan gewone badhuizen. In het Badhuizenplan van De Miranda waren vijf extra dergelijke schoolkinderbaden voorzien. In 1935 werden de centrale schoolkinderbaden gesloten, om in 1939 toch weer geopend te worden. Ze hebben zeker tot in de jaren 1950 voortbestaan.

Foto: Schoolkinderbad Stadstimmertuinen 91-93 (020apps.nl)

Badhuisweetje

‘Dag lieve gasten, het waren twaalf kleurrijke jaren! Wij stoppen ermee.’ Met dit bericht op Facebook laat ‘Café Restaurant ’t Badhuis’ weten het etablissement aan het Javaplein na twaalf jaar te sluiten. Komend weekend al gaat de deur dicht. Het is nog niet duidelijk wie de exploitatie van het historische pand in de Indische Buurt overneemt. ‘Brouwerij Oedipus’ zou de nieuwe exploitant zijn en naar verwachting in april de deuren openen. De Amsterdamse bierbrouwerij bevestigt aan Het Parool dat er interesse is, maar zegt dat er nog niks rond is. Het badhuis aan het Javaplein opende in 1942 haar deuren en was toen één van de laatste badhuizen die in Amsterdam werd gebouwd. Het werd al snel een centrale ontmoetingsplek voor buurtbewoners. Voor een dubbeltje mocht je tien minuten douchen en het was een sport om er een paar minuten bij te smokkelen. In de jaren 70 liep het aantal gebruikers steeds verder terug omdat steeds meer mensen een douche kregen.
In 1982 sloot het Badhuis en verloor het voorgoed zijn functie als badhuis. Na sluiting heeft het badhuis onder andere dienst gedaan als hindoetempel en kringloopwinkel, voordat het begin jaren 90 zijn bestemming als horecagelegenheid kreeg. Na vele wisselingen van eigenaar en naam, kreeg het badhuis naast zijn oude naam ook zijn oorspronkelijke functie als centrale ontmoetingsplek voor buurtbewoners weer terug. Wie het badhuis als horeca-exploitant overneemt weten we later. (december 2019)

Badhuisweetje

Rond 1900 was het in Nederlandse steden vaak bar slecht gesteld met de hygiëne van de arbeidersklasse. Om de volksgezondheid te stimuleren bouwden gemeenten zoals Amsterdam in stadsuitbreidingen kinderbadhuizen en volksbadhuizen. In de Spaarndammerbuurt, waar veel woningen geen douche hadden, werd er in dit kader in 1916 een badhuis geopend, op het knooppunt van de Zaanstraat en de Polanenstraat langs de spoorlijn Amsterdam-Haarlem. Op twee verdiepingen had het dertig badcellen. Vrouwen en mannen kwamen het gebouw binnen langs hun eigen ingang. Later werd er een kinderbadhuis aan toegevoegd. Eind jaren tachtig vond het badhuis een bestemming als hamman. Sinds 2016 is het een gemeentelijk monument. Dit gebouw is architectonisch zo markant dat het in de volksmond “Het Hoefijzer” heet.
Toen Amoksi Architectuur in 2012 de opdracht kreeg een plan van herbestemming te maken, bleek het, na analyse, een fraaie bestemming voor vijftien studio-woningen te zijn met behoud van het originele ontwerp. De gemeente stelde de voorwaarde dat een deel van de begane grond behouden bleef voor bedrijvigheden gerelateerd aan die van het voormalige badhuis.
Amoksi Architectuur ontwikkelde een totaalconcept dat het monument van massief baksteen esthetisch reliëf geeft door een eenvoudige, lichte opbouw van glas en staal. Het hoefijzer-idee werd geïntegreerd door een open binnenhof te creëren. Deze ontsluit een deel van de woningen en voorziet die optimaal van licht. De binnenhof is bereikbaar vanuit de Zaanstraat en de Polanenstraat. In overleg met Welstand en Monumenten werd het monument zelf restauratief aangepakt. Het bestaande werd zoveel mogelijk teruggebracht tot de oorspronkelijke staat en, waar aanpassing nodig was, werden de historische uitgangspunten gerespecteerd. Medio 2018 werd de bouwvergunning afgegeven.

Nieuwe raadplaat voor week 29

Waar dans ik?

Als u denkt het antwoord te weten, meld het ons via deze link

Maandag 18 juli 1921 - Een burenruzie in de Vinkenstraat wordt eerst bij een borrel in het café op de hoek van de Binnen Oranjestraat bijgelegd maar loopt dan alsnog uit de hand. Een handgemeen wordt opgevolgd door het trekken van messen, de café-eigenaar werkt de vechtenden naar buiten en daar worden twee jongelui - De Ree (20) en zijn vriendin Van Bruggen) - dermate door vader en zoon F. toegetakeld dat ze met een ambulance naar het ziekenhuis worden afgevoerd.
Vader en zoon F. raken licht gewond maar dat neemt niet weg dat de zoon door de politie opgebracht wordt op verdenking de gevaarlijke verwondingen aangebracht te hebben. Hij zal morgen worden gehoord en blijft voorlopig in hechtenis.

Op de foto de kruising waar de slachting plaatsvond.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Vrijdag 22 juni 1921 - De in 1917 ingestelde Huurcommissie Amsterdam slaat de bovenwoning Pretoriusstraat 58 te huur aan. Dat is het gevolg van het nieuwe beleid van die Huurcommissie onder druk van het door de SDAP gedomineerde stadsbestuur. In 1920 treedt J.H.Munk als voorzitter aan en bindt de strijd tegen de woningwoeker aan. Daar denken ze in Den Haag heel anders over; in 1923 volgt een Huurcommissiewet die de verhuurders weer ondersteunt door te stellen dat de huren 50% boven die van 1916 mogen zijn en niet 20% die de Huurcommissie de verhuurders gunt. De geest is echter uit de fles en er volgen jaar na jaar acties van huurders om de woeker te beteugelen. Na 100 jaar is duidelijk dat er niets is veranderd.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2020. De keuze 2014 t/m 2020 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave