De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Anneke Huijser. Van haar komt deze week dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Dit is de kruising Weesperstraat-Lepelstraat en we kijken tegen de achterzijde van Theater Carré. Dat kon toen nog! Wat er van de bebouwing van de Lepelstraat is blijven staan of vernieuwd is, staat volledig ingesloten. Er is nu naar geen enkele kant meer iets van uitzicht. Aan de ene kant sluit de nieuwbouw aan de Weesperstraat de Lepelstraat af, aan de andere kant sluit de nieuwe achterkant van theater Carré de straat visueel af, ook al zit daar nog de Onbekendegracht tussen. Niet te geloven dat onderstaande Street View van ongeveer dezelfde standplaats genomen is.

Goede oplossingen kwamen van Anneke Huijser, Arjen Lobach en Ria Scharn.

Sorry, inzender van deze foto. Dat ging niet via de vaste link 'mijn keuze' en is nu dus tussen de honderden antwoord-mailtjes onvindbaar. De foto was wèl opgeslagen en het straatnaambord was ook al onleesbaar gemaakt. Nu weten wij zelf ook niet meer welk punt dit is. Dus..., beste inzender: meldt u zich nog een keer.
De muurreclame zou recent gerestaureerd zijn, maar heeft niets met het hoekhuis te maken. De vragen hierbij zijn ook blijven hangen:

Dit hoekpand staat aan welke straten?

Uw oplossing via deze link

Dit is het originele interieur van het postkantoor in Het Schip. Dat is een der beroemdste huizenblokken van Amsterdamse School-architect Michel de Klerk. Het postkantoor bevindt zich in de punt van het driehoekige huizenblok dat omgeven wordt door Zaanstraat, Hembrugstraat en Oostzaanstraat in de Spaarndammerbuurt.

Wij schreven vorige week dat de vormgeving van de telefooncel gewijzigd was in de restauratie, maar dat andere uiterlijk betreft de tweede telefooncel in de andere hoek van het postkantoor, voor dienstgebruik.

Leo van Geuns verbaast zich erover dat je vroeger vanwege je privacy in een hokje plaatsnam om te telefoneren en dat vandaag iedereen zijn hele hebben-en-houden ongevraagd over de rest van de samenleving uitstort.

Goede oplossingen kwamen van Roeland Koning, Otto Meyer, Anna Denekamp, Ria Scharn, Philip Schmit, Eelco Hoogendijk, Ton Brosse, Anneke Huijser, Leo van Geuns en Gerard Beerman.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link.

Opnieuw begeven we ons vèr buiten het werkgebied 'Singelgracht'. We schrijven 1935 en langs de weg staan vele tientallen schoolkinderen die een zanghulde brengen aan de koninklijke bezoeker(s).
De foto is niet eens van Arjan van kepi.nl, alhoewel die toch grossiert in koninklijke bezoeken aan Amsterdam. Deze foto plukten we van de Facebook-pagina van De Magische Stad.

De vraag is natuurlijk:

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link.

Foto: De Magische Stad

Het hoofdmotief van de foto is natuurlijk de uitstalling op de stoep van de groenteboer op nr.28, maar de oplossing van deze foto kon het beste geschieden door het op het juiste adres thuisbrengen van de gevelsteen van slagerij In 't Vette Varken, Tweede Goudsbloemdwarsstraat 26.
Anna Denekamp heeft herinneringen aan de slagerij: "Deze winkel bestaat (volgens mij) nog steeds. En natuurlijk heb ik hier ook herinneringen aan. Als er kermis was op de Palmgracht, stond deze slager buiten met grote pannen gekookte varkenspootjes (brrrr) en de mensen kochten die dan in een vetvrij papiertje en stonden het dan op te peuzelen. Vergelijkbaar met de Hema-worsten. Ik ruik nog steeds die lucht……."

Ton Brosse weet dat er al sinds de beginjaren van de Jordaan (en dat is 1614) een slager op dit adres zit en dat dit nu een islamitische slager is. Daar past geen varken bij en dus heet de zaak tegenwoordig 't Vette Kalfje.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Anna Denekamp, Roeland Koning, Minne Dijkstra, Bert Bulder, Han Mannaert, Ton Brosse, Ria Scharn, Gerard Beerman en Maaike de Graaf.

We vonden nog een paar vaarfoto's van Carol de Vries. Hier de eerste.

Waar is dit?

Uw oplossing graag via deze link.

Eerst maar even de juiste antwoorden. We staan in de Spuistraat en kijken naar het grote pand dat Gerzon liet bouwen tussen Spuistraat en Singel. Langs het gebouw van Gerzon loop je door de Vliegendesteeg naar 't Singel. Heel veel deelnemers herkenden het smalspoor van de Haarlemse tram in het wegdek.

Op de andere hoek van die steeg staat op Spuistraat 294 een klein trapgeveltje van restaurant Vijff Vlieghen van uitbater Nicolaas Kroese (foto boven). Nicolaas Kroese (1905-1971) was een excentrieke Amsterdammer. Lees meer over hem op Wikipedia.
Hij bezat in de Spuistraat een Kunst- en Antiekhandel die in 1939 werd omgevormd tot restaurant. Kroese maakte in Amerika reclame voor zijn etablissement en hij grossierde in handtekeningen en foto's van beroemde Amerikaanse bezoekers van de Vijff Vlieghen. Ze werden onthaald op zang van Conny Renoir (de moeder van Jenny Arean) die het Vijff Vlieghen lied (mp3) ten gehore bracht. In 1959 loste hij het wereldvoedsel-probleem op door het 'vinden' van de vijfde kracht. In dat zelfde jaar viel hij voor de kabbalistiek en even later voor de provobeweging. Ton Hupkens herinnert zich dat Kroese ook in het studentenblad Propia Cures schreef.

Foto interieur: ©Jan van Dijk; bron: Stadsarchief Amsterdam

Nicolaas Kroese hield o.a. toespraken op provo-bijeenkomsten. Hij stelde Robert Jasper Grootveld zijn timmermans-werkplaats in de Korte Leidsedwarsstraat ter beschikking om daar door te gaan met zijn anti- rook aktiviteiten in de vorm van rituele diensten. Grootveld richtte het in tot zijn Anti-Rooktempel.

De begrafenis van Kroese op begraafplaats Zorgvlied werd een enorme happening. Familie en B&W maakten zich zorgen dat ex-provo's de kans zouden aangrijpen om stampij te maken. Het geheel verliep echter in een ontspannen Kroesiaanse sfeer.

Links: Grafsteen Nicolaas Kroese
Foto: ©Roeland Koning

Modehuis Gerzon begon als manufacturenzaak van de gebroeders Eduard en Lion Gerzon op de Nieuwendijk. Het ging de firma voor de wind en al snel werden filialen geopend, het belangrijkste in 1915 in de Kalverstraat 72-74 op de hoek van de Sint Luciënsteeg. Filialen in andere steden in Nederland volgden en in 1923 opende het concern een hoofdkantoor, annex dienstengebouw in de Spuistraat 288-292, dat na nog een uitbreiding in 1925 helemaal doorliep tot aan het Singel en tot de achtergevls van de Raamsteeg. In dit gebouw werden ook naaisters ondergebracht die o.a. de verkochte confectiekleding veranderden, d.w.z. aanpasten aan de maten van de betreffende klant.
De Eerste Wereldoorlog kwam Gerzon goed door maar in de Tweede Wereldoorlog ging het mis. Het geheel joodse bedrijf (Sabbath gesloten, 's zondags open, óók kantoor en atelier) kreeg in 1941 een 'verwalter'. Lees over de rampzalige gevolgen op de site 'Joods Amsterdam'.
Eind 60-er jaren werd het concern overgenomen en niet snel daarna ging het failliet. In het hoofdkantoor in de Spuistraat is nu een hotel.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Otto Meyer, Anna Denekampt, Hans van Noort, Dick van der Kroon, Anneke Huijser, Erwin Meijers, Eelco Hoogendijk, Gerard Beerman, Hans Goedhart, Han Mannaert, Maaike de Graaf, Ton Brosse, Fred Houthuijs en Ria Scharn.
De beloofde lauwerkrans (voor alle vragen als eerste goed beantwoord) is voor Arjen Lobach.

Op het Velehanden project Amsterdamse Monumenten beschrijven vrijwilligers foto’s uit de collectie van Monumentenzorg voor de Beeldbank van het Stadsarchief: http://www.beeldbank.amsterdam.nl/
Meedoen is leuk èn leerzaam. Nieuwe deelnemers zijn altijd welkom! Kijk op: https://velehanden.nl/berichten/index/index/project/amsterdam_tagging

Het team van Vele Handen vraagt of u weet waar dit is. Het lijkt een voormalig inpandig huisje dat door sloop opeens rondom vrij kwam te staan. U kunt elke foto hierboven aanklikken, waardoor het origineel in de Beeldbank opent en u kunt inzoomen.

Weet u waar dit is?

Uw antwoord graag via deze link.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Teleurstelling! De foto was inmiddels al beschreven. Het is een foto van rond 1940 van de binnenplaats van het Deutzenhofje, Prinsengracht 855-899. Ook bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed was de foto en de bijbehorende locatie al bekend. De maker van de foto blijft onbekend.
Uw redactie had slechts een korte rondgang langs foto's van hofjes in de Beeldbank nodig om tot de juiste locatie te komen. Geen der deelnemers is dit traject gevolgd en daarom geen oplossingen.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen er niet.

Ria Scharn meldde een onjuistheid in het verhaaltje bij de foto links. Wij schreven dat het huizenblok links op de foto aan de Van Oldenbarneveldtgracht stond maar dat blijkt niet juist te zijn. Ria nam de moeite een aantal foto's te bestuderen en kwam tot de conclusie dat het blok aan het FH-plantsoen zelf staat, huisnummers 9-21. Links ervan werd de (iets lager gebouwd) ULO-school gebouwd. De dakpartij van het blok aan het Van Oldenbarneveldtplantsoen 11-19 was anders uitgevoerd.
Waarvan akte!

Eeuwenlang was de stad omgeven door zware muren met zwaar bewapende bolwerken en grimmige poorten. Nadat medio 16de eeuw Gelre en Utrecht de wacht aangezegd kregen om Amsterdam niet verder te belagen heeft er geen vijand meer voor de poorten gestaan. Begin 19de eeuw kwamen de Fransen vertellen dat dat geneuzel rond de stad geen vijand meer zou beletten binnen te komen. Inplaats van de boel te versterken begonnen ze die af te breken. Toen ze hun hielen gelicht hadden bleven wij met een serie nutteloze bouwwerken zitten die hopeloos in de weg begonnen te staan.
Links de omwalling ±1770; Stadsarchief Amsterdam

In een kleine serie bijdragen bekijken we wat er met de poorten gebeurde. Die stonden in de uitvalswegen het meest in de weg. De stad wilde ze echter ook niet missen, als natuurlijke bottleneck waar de stedelijke accijnzen eenvoudig waren te innen. Ook al kwamen vanuit de overheid in Den Haag geluiden dat die nodig afgeschaft dienden te worden, wilde de economie gemoderniseerd kunnen worden. Vooral de serie kabinetten waaraan de liberalen meededen maakten zich daar druk over. Amsterdam zette de hakken in het zand.
Op de tekening links de Leidsepoort; bron: Stadsarchief Amsterdam

De eerste poort die aangepakt werd was de Haarlemmerpoort. Dat was de oudste met zijn bouwdatum van 1615-1618 en na twee eeuwen behoorlijk bouwvallig. De Raad besloot tot afbraak en vervanging en gaf eind 20-er jaren van de 19de eeuw stadsarchitect Alewijn opdracht een nieuwe poort te ontwerpen. Door de Belgische Opstand werd de uitvoering vertraagd maar in 1837 werd de oude poort afgebroken en tegelijk met de bouw van de nieuwe ernaast begonnen.
Tekening: J. Postma, tijdens afbraak 1837, vanaf Smallepad gezien; bron: Stadsarchief Amsterdam

Het werd geen poort meer in de klassieke zin, maar twee wachtgebouwen met een doorgang daartussen. Het geheel werd overdekt door een dak, dat het dan toch weer de illusie van een poort gaf. De doorgang werd afgesloten met een hek en bij dat hek stonden wachthuisjes voor poortwachters. De veel te smalle toegangsbrug naar de oude poort lijnde niet met de nieuwe poort en werd gesloopt en vervangen door een wèl goed aansluitende en veel bredere brug over de Singelgracht.
De barrière was geboren! Dat is in het Amsterdamse de vervanging van een poort door een brug met hek erop. Ergens in de buurt stond een wachthuis; we gaan in de komende weken nog een paar voorbeelden daarvan zien. Boven: detail uit een litho van de zojuist geopende poort, van de veldzijde gezien; bron: Stadsarchief Amsterdam

Toen Thorbecke medio 19de eeuw definitief zijn stempel op de kabinetten wist te zetten, drukte hij een wet door die voorzag in afschaffing van de stedelijke belastingen in 1860. Dit was een logisch gevolg van zijn Gemeentewet van 1851, die de steden de mogelijkheid tot allerhande eigen regelingen ontnam. Amsterdam wist met allerlei uitvluchten de invoering van deze wet uit te stellen tot 1866. Maar toen waren de poorten dan ook definitief nutteloos!
Lang had Amsterdam gedacht de inkomsten uit accijnzen niet te kunnen missen, totdat een rekenmeester B&W voorrekende dat de personele kosten en het onderhoud aan poorten en barrières meer kostte dan de accijnzen opbrachten. Toen was het pleit beslecht en werden de poorten geslecht.

De Willemspoort intussen kreeg het zwaar te verduren. Eerst gooide het Westerkanaal roet in 't eten en verloor de poort zijn toegangsbrug. Die werd notabene weer verlegd naar waar de vorige gelegen had. Dat was allemaal nodig omdat in het kader van de "staande-mast-route" door de stad een scheepvaart-verbinding nodig werd tussen Nieuwemeer via Kostverlorenvaart en Kattensloot naar het IJ. Die werd 1869-1875 gerealiseerd. Bovendien werd de Haarlemmertrekvaart doorgetrokken tot de Singelgracht die nu onderdeel was geworden van de vaarroute. De poort stond verlaten en in een hoekje te kniezen. De Gemeente bracht er een politiepost en een brandweerpost in onder en in de doorgang werden de brandspuiten gestald. Toen er wat bouwkundige gebreken aan het licht kwamen stemde de Raad in met sloop. Dat kon tenauwernood voorkomen worden en de poort werd opgeknapt. En nog eens opgeknapt en recent nog eens. En om nou te zeggen dat 't een schoonheid is....
Foto: Ino Roël 1990; bron: Stadsarchief Amsterdam

Wanneer heeft iemand u voor 't laatst begroet met "morrie"? En wanneer spuwde voor 't laatst een straathandelaar of winkelier op het geld dat u hem/haar overhandigde? Jatmoos?! Jongelui zijn trots op hun geheimtaaltje dat die ouwe knakkers niet verstaan. Maar die ouwe knakkers hadden hun eigen taaltje waar we inmiddels zelf van zijn vervreemd. Heeft u nog een paar voorbeelden? Deel ze met ons.

Veel reacties gingen nog even op het geld door. Om te beginnen het briefje van ƒ25,- dat we lieten zien was aan de achterzijde egaal rood bedrukt om vervalsing tegen te gaan. Dat was de basis voor de 'rooie rug'. Tussen veel oude bekenden muntjes hoorden we over een paar zeldzame. Beissie voor een twee-stuiversstuk of dubbeltje. Een schellinkie stond voor ƒ0,30 en dat was de prijs voor de goedkoopste plaats in de schouwburg. Dat een joetje ook wel pond genoemd werd kwam omdat de Engelse pond heel lang vastgezet stond op ongeveer ƒ10,-. Met de duit, een duit in 't zakje doen, belanden we bij de volgende afdeling.

Bargoens is vaak grofgebekt. Een hijs voor je treiter is een pak slaag. Meestal blijft het bij het aanbod om die te verstrekken. Bikke voor eten en bikkesement voor de bijpassende etenswaar. Een klapper maken doet een handelaar als hij een goede slag slaat. Befgajes zit op de rechtbank moeilijk te doen over je laatste akkefietje. De herkomst van achenebbisj (אַטשענעבביסדזש - armoe, sores; op veel manieren gespeld) lijkt duidelijk maar waar komt naar de gallemieze vandaan? Allebei Hebreeuws, gallamis (puin) of challasj mioes (zwak, waardeloos). Ik ga mijn sokken nummeren (slapen gaan), in de merode zitten (armoe lijden) en spuit elf (geeft modder) (betweter). Nou..., tot in de pruimetijd.

Vrijdag 18 augustus 1916 - Het Gemeentebestuur van Amsterdam maakt bekend dat zij de aankoop van panden aan de westzijde van de Vijzelstraat is gestart en reeds vier panden w.o. een groot pand aan de Herengracht in bezit heeft gekregen. Dit alles betreft het tweede gedeelte van de verbreding van de Vijzelstraat, tussen Herengracht en Keizersgracht. De verbreding moet in 1918 afgerond zijn.
Dit is de eerste grote verkeersdoorbraak die Amsterdam uitvoert onder eigen regie. Daarvoor werd de bebouwing aan het particulier initiatief overgelaten. Allerhande belanghebbenden inzake de esthetiek van de bebouwing vertrouwen die niet toe aan de stedelijke overheid. B&W maken bekend dat zij overwegen als bouwmeester een architect aan willen stellen die de hele bebouwing van de Vijzelstraat onder zijn supervisie krijgt. Een aantal bouwkundige verenigingen krijgt een brief in de bus waarin om ideeën gevraagd wordt. Graag vóór 15 september een antwoord, heet het. Hieruit vloeit voort dat in oktober K.P.C. de Bazel aangesteld wordt en zo snel mogelijk met een 'masterplan' dient te komen. Dit is dan de tweede knieval van de Gemeenteraad voor de megalomane bouwvolumen die er uiteindelijk langs de Vijzelstraat zijn verschenen. De Bazel zou voor de andere blokken een even grote, doorlopende gevel afdwingen, zodat zijn gebouw voor de Nederlandsche Handel Maatschappij niet uit de toon zou vallen. Om in dit schema te blijven bedong hij het overbouwen van beide straten die binnen de andere blokken op de Vijzelstraat uitkwamen: de Reguliersdwarsstraat en de Kerkstraat. Waarin De Bazel zal moeten toegeven is het 'winkelstraat-karakter' dat de Vijzelstraat moet behouden. Beide blokken rond de NHM krijgen arcaden met winkels en het gebouw van de NHM krijgt een aantal quasi-winkelruiten om enigszins in het patroon te passen. Ridicuul voor een bankgebouw, natuurlijk. De verbreding van de Vijzelstraat ter plekke was misschien in 1918 gereed, maar de bouw van de NHM begon pas in 1919 en zou niet eerder gereed komen dan 1926. Voor die datum was De Bazel al overleden.

Op de werktekening hierboven het plan van De Bazel, waarop de wijzigingen t/m 1929 verwerkt zijn.
Als u de omslag klikt opent de PDF over het gehele project.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2016. De keuze '2015' leidt naar de laatste aflevering van 2015, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Wilt u zelf ook eens grasduinen in bijna 400.00 afbeeldingen van Amsterdam? Bezoek het Stadsarchief Amsterdam online.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave