De snelste met het goede antwoord op de opgave van vorige week was Harry Snijder. De nieuwe opgave komt dan ook van hem. Zijn vraag is:

Waar is dit?

Gezien de kwaliteit van de huizen zal 't u niet verbazen dat ze allemaal afgebroken zijn.

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Dit monumentale dubbelpand stond ooit aan de Rozengracht met de huisnummers 187-189. Het is in 1934-'35 vervangen door twee in historiserende stijl gebouwde panden: een halsgevel en een klokgevel met gebruikmaking van bouwelementen van gesloopte 17de-eeuwse panden, die de nieuwbouw een monumentenstatus hebben bezorgd (#5072).
Van het pand rechts werd tezelfdertijd de gevel opnieuw opgetrokken en vormt nu een eenheid in raampartijen met 187-189.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Arjen Lobach meldde nog dat dit typische Van Houten-panden zijn. Eelke van Houten was jarenlang hoofdinspecteur van het Gemeentelijke Bouw- en Woningtoezicht en hoeder van Amsterdamse monumenten.

Het pand van de quizfoto had ooit iets te maken met het links ervan gelegen Rozenhofje (foto links), dat de Collegiantenbeweging in 1741-'43 bouwde op de plek van het Nieuwe Doolhof. Het pand van de quizfoto had een open doorgang naar de binnenplaats van het hofje die nog steeds lijkt te bestaan.
De Nieuwe Doolhof op zijn beurt was in 1648 de opvolger van het Oude Doolhof aan de Looiersgracht en herbergde de beelden "David en Goliath" die nu in het Amsterdam Museum te zien zijn. Niet onmogelijk is dat het dubbelpand van de quizfoto ook uit die periode stamde, gezien de bouwstijl.
De drie moderne panden zijn nu achter de gevels aaneengesmeed tot een appartementengebouw.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Diverse deelnemers bekenden dat de dubbele rails (Haarlemse tram ofwel 'Kikker') ze op het goede spoor zette. Daarom was ook de vervolgvraag naar de huisnummers toegevoegd. Bleef er toch wat te zoeken over.

Goede oplossingen kwamen van Harry Snijder, Arjen Lobach, Kees Huyser, Fred Houthuijs, Jos Mol, Ria Scharn, Robert Raat, Adrie de Koning, Mike Man, Anje Belmon, Onno Boers, Anna Denekamp, Aschwin Merks, Gerard Beerman, Hans van Efferen,

Hans Goedhart stuurde ooit een foto van een stalen ophaalbrug. Jammer voor hem was die foto niet lang daarvoor al een keer gebruikt. Van diezelfde ophaalbrug hebben we een oudere (houten) versie gevonden. De foto werd uiteraard ook veel vroeger gemaakt.

Waar is dit?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Anneke had een foto van de Oude Looiersstraat uitgezocht waarop de Hoeksteensgang zichtbaar is, die naar inpandige huisjes 65-73 voerde. Het hofje werd in de 30-er jaren afgebroken, alhoewel ook het jaar 1926 circuleert. Onno Boers meldt dat de gevelsteen bij de sloop is gered en is herplaatst in het huidige nr.73.

Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Justus Houthuesen reageerde ook op deze quizvraag. Deze kleinzoon van Herman Misset gaf ons eerder nevenstaande aquarel van zijn grootvader ter publicatie. Deze keer stuurt hij ook de beschrijving die Herman Misset zelf noteerde. Wij laten hier zijn tekst volgen:

"De Doopsgezinde gemeente welke haar Vergaadering houden Bij 't Lam en De Tooren hebben in de Looijersstraat aan de zuidzijde nog een hofje, den Hoeksteen genaamd, op welke zij behoeftige leden 'om niet' liet woonen en van onderhoud verzorgde. Doch dit hofje, zeer bouwvallig geworden zijnde, is, den veertienden October des jaars 1760, openlijk tot gemeen gebruik verkogt. (Zie Wagenaar onder Rijpen-hofje)"

En dan nog een aantekening van hem:

"hier valt dus nog wat te onderzoeken, zie de gevelsteen met jaartal van 1786".

Anje Belmon maakt nog opmerkzaam op de vele schrijfwijzen van de naam van het hofje, c.q. de gang:

Hoekstenegang, Hoekstenengang, Hoeksteengang, Hoeksteensgang, Steensgang.

Afbeelding: Herman Misset 1904 - met permissie van Erven Misset

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Robert Raat, Jos Mol, Mike Man, Maaike de Graaf, Justus Houthuesen, Anje Belmon, Onno Boers, Adrie de Koning, Aschwin Merks, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Deze week maken we weer een sprongetje over de Singelgracht heen. Nou, ja..., sprongetje.

Welke straat is dit?

Welke firma liet dit kapitale gebouw neerzetten?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Wij gebruikten de helft van een stereo-opname van het nog niet gedempte Spui. Deze opname maakte Pieter Oosterhuis rond 1857 wat hem tot een der vroegste foto's van de stad maakt. Er konden toen rustig mensen door het beeld lopen; die waren in de tijdopname toch niet meer te zien. Links komt nog net een deel van de zijgevel van de Oude Lutherse kerk in beeld.
Het hoekhuis in het midden van de foto sneuvelde bij een verkeersdoorbraak die de doorgang van de Nieuwezijds Voorburgwal naar het Singel moest verbeteren voor de trams. Het klokgeveltje (half achter een boom verscholen) is nu hoekpand geworden. Vergelijk nog even met de Street View hieronder.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Afbeelding: Boerenverdriet in de Middeleeuwen; bron: Stadsarchief Amsterdam

Voor degenen die de oorsprong van het Spui niet kennen: het dankt zijn naam aan zijn functie 'spuien'. Het was de monding van de Boerenwetering waar die in de Amstel (Rokin) uitmondde. Doordat het stadsniveau verschilde van het polderniveau moest er een sluis tussen komen. Toen de alternatieve loop van de Boerenwetering verschoof tot achter de Dam kwam daar geen sluis maar alleen een spui. Dit was steeds een schutsluis, want via de Boerenwetering werd vanouds verse waar aangevoerd, vooral groente en zuivel. De sluis tussen Singel en Spui heette het Boerenverdriet. Waarom zal u duidelijk zijn? Met het opschuiven van de stadsgrens schoof ook de sluis steeds op, via Herengracht naar de Singelgracht. Daar kwam naast de sluis ook een overhaal omdat dat sneller ging. Die overhaal kwam al diverse keren langs in de quiz. Als u meer over het Spui en de overhaal wilt lezen opent u de PDF over de Boerenwetering.

Goede oplossingen kwamen van Harry Snijder, Maarten Helle, Carol de Vries, Robert Raat, Arjen Lobach, Minne Dijkstra, Dick van der Kroon, Jos Mol, Hans Olthof, Jan Six van Hillegom, Ria Scharn, Gerard Koppers, Mike Man, Hans Goedhart, Philip Schmit, Anje Belmon, Onno Boers, Anna Denekamp, Emmanuel Zegeling, Nico Prinse, Adrie de Koning, Aschwin Merks, Gerard Beerman, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

Rommelmarkt, maar waar?

Waar is dit?

Laat het ons weten via deze link

Ter gelegenheid van het huwelijk van koning Willem III met Emma (1879) was de stad weer eens uitbundig versierd. Op deze foto ziet u het Commandantshuis op de Dam. Dat huis was eigenlijk een attrappe, een folley zoals de Engelsen zeggen. Het was een classicistische gevel aan drie zijden rond een complex van zeven huisjes uit 1599, die bekend stonden als 'het Huys onder 't Zeil'. De verbouwing tot het classicistische gebouw van de foto volgde in 1775. De naam Commandantshuis volgde nadat Lodewijk Napoleon het gebouw in 1808 vorderde voor de stadscommandant.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De achterkant zag er veel minder indrukwekkend uit. Het gebouw werd in 1912 gesloopt in het kader van de herinrichting van de Dam in 1909-'14. Het zou volgens die plannen vervangen worden door een Damhotel, dat eerder in deze kolommen passeerde. Het werd nooit verwezenlijkt.

U leest meer over dit gebouw in de PDF over de Dam.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Goede oplossingen kwamen van Maarten Helle, Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Robert Raat, Jos Mol, Mike Man, Hans Goedhart, Adrie de Koning, Maaike de Graaf, Anje Belmon, Aschwin Merks, Gerard Beerman, Hans van Efferen, Anthony Kolder,

...de Vinkenpoort van vorige week. Maaike de Graaf vond nog een krantenbericht over de makers van deze poort: de familie Frank. Deze erepoort was een particulier initiatief van de decorateur A. Frank. Neem het werkstuk niet te licht; boven de poort was een loopbrug waar mensen op konden staan en naar de overkant lopen.
De naam Vinkenpoort was een toespeling op de bijnaam van een deel van de Jodenbuurt dat Vinkenbuurt genoemd werd. Die naam kleefde aan de huizen tussen de Markengracht en de Rapenburgerstraat. Lees meer via JoodsAmsterdam.nl

Deze Vinkenbuurt dient u niet te verwarren met het Vinkenbuurtje op de plek van het huidige Bilderdijkpark.

In week 47 van 2015 werd een quizvraag van Fons Baede gesteld aan de hand van de foto links. Niemand gaf het juiste antwoord. Dit was de begeleidende tekst bij de oplossing.

Koningin Wilhelmina bezocht in 1904 op Oostenburg zowel de NSM als Werkspoor. Van dat laatste bezoek is deze foto. De koningin ziet er nog jong uit op deze foto, maar schijn bedriegt. Hiervóór had ze twee miskramen gehad en tyfus overleefd. Er zou nog een derde miskraam volgen voordat ze in 1909 dochter Juliana ter wereld bracht.
Wat is er zoal op de foto te zien? Helemaal acherin beginnen we met de nieuwbouw van de Czaar Peterbuurt. Daar vóór staan de lijnbanen van VOC en Admiraliteit.

Fons Baede maakte vanaf ongeveer hetzelfde camerastandpunt een foto van de hoek van het Nieuwe Zeemagazijn dat de VOC in 1720 op Oostenburg liet bouwen. Dit gebouw is 40 bij 40 meter groot. Het staat er vandaag nog steeds en is omgebouwd tot appartementencomplex. De poort verdween en het vensterpatroon van de rest van het gebouw is tot de hoek voortgezet.
Niemand gaf dus het juiste antwoord. Kees Huyser zat er het dichtst bij met zijn veronderstelling dat dit het bezoek aan de NSM moest zijn. Dat was dezelfde dag maar het verkeerde bedrijf. De NSM is op braak liggend terrein opgebouwd en kende geen zware bakstenen gebouwen als op de quizfoto.

Fons vertelt nog iets over de geschiedenis van het gebouw:
"Na het faillissement van de VOC is het enige tijd in gebruik geweest van de Admiraliteit.  Rond 1830 is Paul van Vlissingen hier begonnen met zijn bedrijf Werkspoor. Hij heeft het gebouw nogal aangepakt: hij heeft er twee delen uit laten slopen zodat het aanvankelijk vierkante gebouw rond een open atrium (zo ongeveer als het Scheepvaartmuseum) werd omgebouwd tot twee parallelle vleugels en een open ruimte daartussen. Die twee verwijderde delen zijn er in moderne vorm weer ingezet, zoals je kunt zien op de andere twee foto's. Werkspoor en later Stork-Werkspoor heeft in het gebouw later het laboratorium voor Fysisch Dynamisch Onderzoek gevestigd ("FDO-gebouw", zoals oud Werkspoormedewerkers het noemen). Na het vertrek van Stork-Werkspoor is het gebouw rond 1996 hersteld en in 64 appartementen verdeeld, waarvan wij er twee aaneen gevoegde bewonen. Vanwege de vele wijzigingen en turbulente historie van het gebouw is het niet tot monument verklaard, maar het is een orde-2 gebouw".

En dan nog een ets uit de 18de eeuw van het Nieuwe Zeemagazijn, uit een der vele stadskronieken. Zoek de verschillen, maar merk ook op dat de kraan op de quizfoto nog steeds op bijna dezelfde plek stond als op de ets hiernaast.

Nooit opgeloste hulpvragen

In week 20 van 2015 stelden wij u de vraag of en zo ja, waar dit in Amsterdam is/was. Het raadsel is nooit opgelost, ook niet in de volgende jaren. Daarom nog een keer; misschien dat een der nieuwe deelnemers het weet:

Waar is/was dit?

Als u het weet, laat het ons dan ook weten via deze link

n de jaren vijftig woonde ik in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt. Als rechtgeaarde katholieke jongeling ging ik mee naar de heilige missen en ging ik ter biechte en communie in de inmiddels - ten onrechte - afgebroken Maria Magdalenakerk in de Spaarndammerstraat. Ik kweelde mee met de harmonieuze en vrolijkaandoende Roomsche liederen en mijn oudere broer ramde op de toetsen en pedalen daarboven op het grote kerkorgel. De pastoor en kapelaans deden hun best, de hiërarchie was duidelijk en gaf daarnevens een plezierig soort stabiliteit. Toen kwam de grote ommeslag, ook wel tweede beeldenstorm genoemd.
Kerkgang en liturgie nieuwe stijl was iets typisch Nederlands, maar ook in het Franse Taizé zag men deze tendenzen. De interieurs versoberden, de polderclerus ging zijn eigen gang en droeg seculiere kledij en de liederen en gebeden waren niet langer van onbegrijpelijke latijnse snit. Men sprak wel van een verprotestantsing van het katholieke geloof. De pastoor werd pastor en de kapelaan werd opgeheven. Een aantal pastors c.q. pastores promoveerden hun huishoudster tot levensgenoot en gingen naast voorgaan in de mis wat bijschnabbelen in het jeugdwerk en wijkprojektjes. Met name de jongeren konden een tijdlang hun reli-ei kwijt in het meebeleven van de zogeheten beatmissen en de Huub Oosterhuisgezangen (die volgens mij weer een ander soort onbegrijpelijkheid hadden) en iedereen - op de paus na, die de noordelijke kerkprovincie zelfs tot missiegebied verklaarde -  was een tijdlang even enthousiast.

Ook in huize Gijsbreght was er een ommeslag. De huizen waren al enigszins verkrot of te klein en Amsterdam bouwde nieuwe betere wijken met grotere woningen ten westen van de stad, de tuinsteden. Hele groepen Spaarndammerbuurtbewoners, Jordanezen etc. togen net als de Amerikaanse pioniers, richting het westen, naar Geuzenveld, Slotermeer en overige tuinsteden want daar was het beter en kon je heerlijk bruinen en zwemmen bij de Sloterplas. Ook Gijsbreght kreeg een eigen kamer, weliswaar zonder verwarming zodat op winterse dagen zijn tenen bevroren, maar toch,….die vrijheid, die moderne huizen en winkelstraten! Gijsbreght ging naar de broedersjongenschool en des zondags en op lofavonden naar een gloednieuwe kerk waar een nogal ouwerwetse pastoor die ook de angstinboezemende godsdienstlessen op de scholen voor zijn rekening nam, de scepter zwaaide, maar waar ook de eerste verlichte kapelaans biecht hoorden.
De Beatles gingen naar Poona en de Provo diende zich aan. Gijsbreght meldde zich aan voor de beatmis. Met zijn trompet speelde hij elke zaterdag bij de jeugdmis de ☆ ☆ ☆ uit de hemel.

--wordt vervolgd

Op de foto de Maria Magdalenakerk in de Spaarndammerstraat
Foto: Stadsarchief Amsterdam

Woensdag 8 mei 1918 - Omdat wij in vorige afleveringen zoveel aandacht hebben besteed aan de vroegste stations in de stad even dit: de Raad stemt in met een aanvraag voor vergunning om het spooremplacement bij het CS fors uit te breiden. Tekenend is dat de aanvraag gezamenlijk door het Rijk en de HIJSM ingediend wordt. Om maar even aan te geven hoe groot de HIJSM in deze jaren was.

Zaterdag 11 mei 1918 - Als een der laatste levensmiddelen gaat vis "op de bon". Vandaag worden de eerste distributiekaarten uitgereikt. Achternamen A t/m K krijgen hun bonnen vandaag, L t/m Z op maandag. Joodse inwoners, die niet op zaterdag kunnen ophalen, kunnen hun kaarten op maandag ophalen.
De maatregel is eind 1917 al aangekondigd maar nog niet eerder ingevoerd. Er is veel commotie ontstaan over de maatregel. Het is zelfs de vraag of de brand in het Rijksdistributiebureau aan de De Ruijterkade (bij de visafslag; eerder deze week op 5 mei) daar niets mee te maken heeft.
Nieuw is het fenomeen "regeringsvis" wat schol en schelvis inhoudt. Het lijkt er op dat alleen zeevis getroffen is door de maatregel, maar dat is dan zo'n beetje alle vis want zoetwatervis is nooit populair geweest als consumptievis.
Diezelfde zaterdag vinden de eerste rellen plaats. Vrouwen proberen de visverkoop 'per bon' te verhinderen. De karren van visventers werden geplunderd zodra ze buiten de poort van de visafslag kwamen. De politie moest er aan te pas komen.
In Rotterdam klagen ze dat Amsterdam voorgetrokken wordt bij de verdeling van vis die aan de wal komt. Waar o.m. weerstand tegen is, is de beperkte geldigheid van de bonnen. Als vis uitverkocht is, vervalt de bon. Het zou eerlijk zijn als de bon bij de volgende visuitreiking nog steeds geldig zou zijn. Op 14 mei zal B&W besluiten de distributie groepsgewijs te laten plaatsvinden, zodat de wachttijden niet onredelijk lang worden. Visdag is niet meer persé op vrijdag.

Een belaagde visventer weet een politiebureau binnen te vluchten, met zijn handel! De verkoop ervan gebeurt nu vanuit dat bureau.

Regelmatig is de beschikbare hoeveelheid vis ontoereikend. Als er geen regeringsvis te krijgen is, wijken de vrouwen uit naar aal, geep of nog buitenissiger soorten. Zelfs de pieterman, de kogelvis van de Lage Landen, wordt gegeten. Niet het vlees maar de stekels zijn giftig.
Vaak zijn de visverkopers in een uur of twee uitverkocht. Hele trossen vrouwen trekken van winkel naar winkel om te kijken of andere verkopers nog wat hebben. De stemming onder hen wordt steeds grimmiger.

Sommige visverkopers leveren vis op vleesbonnen die niet meer ingewisseld kunnen worden. Dat zorgt ervoor dat vis nog sneller uitverkocht is. B&W dreigt dat misstanden bestraft zullen worden volgens de Distributiewet van 1916.

Een speciale behandeling krijgen restaurants en vooral de vele pensions waar de sjiekere Belgische vluchtelingen huizen.

Er is nog een opvallende maatregel die de overheid treft om de distributie in de hand te houden. Er wordt bepaald dat varkensvlees nog maar beperkt ter beschikking komt en vervangen wordt door rundvlees. De rundveestapel wordt versneld afgebouwd om het veevoer voor de varkensboeren te kunnen reserveren. Die zien namelijk door gebrek aan krachtvoer de kwaliteit (of liever: kwantiteit) van het varkensvlees snel achteruit gaan.

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2018. De keuze 2014 t/m 2017 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave