Bouwput Halvemaansbrug met op de achtergrond de huizen Amstel.
Helemaal rechts nog een stukje van de Kleine Comedie

Waar staat dit unieke rijtje grachtenhuizen? Uniek door allemaal verschillende huizen maar met uniforme ramen en daklijst, zelfde hoogte, zelfde diepte, zelfde materialen.
Wat weet u over de ontstaansgeschiedenis en de eerste bewoners?

De lat ligt misschien erg hoog, deze week. Niet iets dat je van Wikipedia plukt. Maar als u eenmaal de gracht en de huisnummers kent valt er veel over deze huizen te vinden. We zijn benieuwd!

Uw oplossing via deze link.

Doe mee en verzamel zoveel mogelijk informatie en afbeeldingen die betrekking hebben op de quizfoto van deze week. Onze redactie bakt er weer een verhaaltje van.

De meeste deelnemers die op de quizfoto reageerden ontdekten dat de weggepoetste tekst op de pui een andere was dan de tekst onder de daklijst: Reisbureau der Staatsspoorwegen. Deze vestiging Dam 8 werd in 1920 overgenomen door Lissone, het eerste echte reisbureau in Nederland dat in 1876 opgericht werd. Dat was op diverse plaatsen in de stad gevestigd geweest, het laatst op Singel 155. De grootste opsteker voor Lissone was de Wereldtentoonstelling in Amsterdam, in 1883. Het reisbureau organiseerde voor 't eerst stadsrondritten in open touringcars, die niet alleen veel aftrek maar ook veel bekijks hadden.

De in 1843 opgerichtte Rhijnspoorweg Maatschappij nam het oude pand Dam 8 in gebruik als expeditiekantoor voor de aanlevering van goederen die per spoor verzonden moesten worden. Toen het Rhijnspoor in 1890 overgenomen werd door het Staatsspoor bleef het expeditiekantoor onder die nieuwe naam gehandhaafd. Toen de goederenafhandeling naar het nieuwe Centraal Station verhuisde begon het Staatsspoor treinreizen te verkopen op de Dam. De firma Lissone had daar immers zo'n succes mee!
In 1913-'14 liet het Staatsspoor voor de reisactiviteiten het pand Dam 8 opnieuw optrekken naar een ontwerp van Karel de Bazel.

In 1920 nam Lissone, zoals gezegd, de activiteiten van het reisbureau op Dam 8 van het Staatsspoor over. Daar werden zowel de eigen reizen als die van het Staatsspoor verkocht en lang na WO2 bleven de teksten van het SS op de gevel prijken.
N.V. Lissone werd via een vijandelijke overname door een dochterbedrijf van de Rotterdamse Lloyd opgekocht en aan het Haagse reisbureau Lindeman gekoppeld. De werknaam werd Lissone-Lindeman.
Via een aantal fusies werd dit bureau opgenomen in Holland-International en dat weer in het Duits/Britse TUI. TUI Nederland noemt zich nu, pronkend met de veren van pionier Jac Lissone, het oudste reisbureau van Nederland.

Het uitgebreide artikel staat voor u klaar, als achtenveertigste aflevering van ons eigen jaarboek Fotoquiz 2015.

Klik deze link om alleen aflevering 48 te lezen. U kunt ook alle aflevering tot vandaag tegelijk inzien: klik hier (of de omslag links) voor het jaarboek zover als het gevorderd is (>30MB).

Aflevering 48 werd samengesteld uit materiaal van Anneke Huijser, Ria Scharn, Maarten Helle, Kees Huyser en J.H.Kruizinga.

Wat Waar?

Uw oplossing a.u.b. via deze link.

Oplossing vorige week:

Tweede Rozendwarsstraat 8. Het was de bedoeling dat u de teksten op de diverse winkels zou ontcijferen wat u op meerdere manieren bij de oplossing zou kunnen brengen. De tekst op nr.8 "eigen gerookte aal en paling" staat notabene letterlijk als bijschrift bij deze foto in de Beeldbank. De foto is gemaakt in 1932. Het ziet er niet erg levendig uit en de teksten op de gevel spreken elkaar tegen. Enerzijds doet de puitekst vermoeden dat er een visboer zit, maar achter het raam staat vemeld dat er verlof is tot 1 uur 's nachts, wat doet vermoeden dat er een café was.
Dat zijn allemaal bijzaken; het pand was eigendom van het Rozenhofje om de hoek aan de Rozengracht. De rechtse deur in het pand op de foto gaf toegang tot dat hofje. Dat was oorspronkelijk een directe toegang tot de binnenplaats (zie buurtkaart 1876), maar later werd er in het hofje een huisje in de doorgang gebouwd en bleef er slechts een overbouwde gang over. Het hofje is gesticht in 1743 maar dit geveltje lijkt uit de vroege 17de eeuw te stammen en de overbouwde gang hoorde mogelijk al bij een vroegere situatie.

De eerste met de juiste oplossing was Anneke Huijser.

In 1942 kreeg restauratie-architect Abel Antoon Kok opdracht het pand "te verbouwen" zoals dat toen heette. Het werd een volkomen nieuw pand op de (zogenaamd ongewijzigde) fundamenten van het vorige. Deze truc was algemeen in gebruik omdat het minder problemen gaf bij de vergunningaanvraag. Wat bleef was de doorgang naar het Rozenhofje. Op de begane grond werden badgelegenheden voor de bewoners van het hofje ingericht en de verdiepingen werden als woning verhuurd, zoals het onderstuk vroeger ook al verhuurd was.

Op de Street View hieronder is het pandje gesloopt. Of dat technisch nodig was of dat er een andere reden bestond is onbekend. Dan pas is te zien hoe dicht dit pandje bij de Rozengracht staat. Aan de overkant is de Akoleienstraat.

Oplossing vorige week:

Volstrekt toevallig is ook dit een bouwput voor een nieuwe brug over de Amstel en wel de Blauwbrug. Het is wel moeilijk te herkennen op deze wazige foto, maar u kijkt aan de overkant de Amstelstraat in en op de hoek is het pand dat een paar weken terug in de WatWaar figureerde.

Typisch een vroeg 20ste-eeuwse straat die nog niet af is. Welke?

De foto is ingestuurd door Anneke Huijser.

Uw oplossing graag via deze link.

Heeft u zelf ook foto's van typisch Amsterdamse maar niet direct overduidelijke plekjes? Stuur ze gerust.

Oplossing vorige week:

Raadhuisstraat, hoek Keizersgracht. Dit is de afsluiting van de galerij van Van Gendt tussen Heren- en Keizersgracht.

De eerste met de goede oplossing was Arjen Lobach.

Als u meer over deze galerij wilt lezen, klik de omslag hieronder en lees pag.22-23.

Ik heb onlangs bekend dat ik jaren in een pand tegenover de Torensluis gewerkt heb. Behalve net iets te veel tijd naar buiten staren bracht ik vele lunchpauzes door bij De Slegte, maar een paar keer per jaar trok het de andere kant op. Dat waren de kijkdagen van veilinggebouw De Zon. Wat ook nog daarheen trok was mijn nieuwsgierigheid hoe de jonge Gijselman het deed. Daar zat ik bij in de klas en tegelijk stortten wij ons op het begin van een carrière. Ik als reclametekenaar, hij als veilingmeester in spe.
Altijd weer verbaasde me het dat je door een betrekkelijk smal pandje in een enorme ruimte terecht kwam en dat je opeens door ramen de Blauwburgwal kon zien. En dan die verdieping..., alleen een randje en in het midden een gat waar je naar beneden keek.
Pas veel later hoorde ik van de doopsgezinde kerk met dezelfde naam als het veilinghuis: De Zon.

Op de tekening van Reinier Vinkeles hiernaast de oorspronkelijke lage ingang van de kerk in 1785.

Op de buurtkaart RR is te zien hoe de lokaliteit van de kerk opgebouwd was. Singel 118 was de ingang en de nooduitgang was op Blauwburgwal 15.
De kerk dankten we aan een ruzie in de doopsgezinde kerk Bij het Lam op het Singel bij het Koningsplein (nu: Singelkerk). In 1664 scheidden de orthodoxen zich af van de 'rekkelijken' en stichtten op Singel 118 een nieuwe kerk. Op dat huis stond een zon als gevelteken en het huis werd ook De Zon genoemd. Zo ging dus ook de kerk heten en later het veilinghuis.
Boven de ingang kwam de spreuk Perfer et Obdura te staan: Verdraag en Volhard.

In 1674 voegden zich de Waterlandse doopsgezinden bij de Vlaamse doopsgezinden van De Zon en samen vormden ze nu de Verenigde Vlaams-Waterlandse gemeente. In 1786 kreeg de kerk een Strumphler-orgel. In 1796 begonnen onderhandelingen met de doopsgezinden van Bij 't Lam. Dat leidde in 1801 tot een fusie in 'de Verenigde Doopsgezinde Gemeente'. Het jaar daarop werd het kerkgebouw Singel 118 verkocht aan de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen van Jan Nieuwenhuizen. Die verkocht het in 1823 door aan Loth Gijselman, die al sinds 1796 een veilinghuis dreef. De betaling geschiedde door ruil van onroerende goederen. Nieuwenhuizen kreeg twee panden aan de NZ. Voorburgwal.
Gijselman huist na drie fusies in Diemen.

De komende weken besteden we aandacht aan een panorama van Amsterdam uit het jaar 1657. De maker is de Vlaming Jean Baptists Bonnecroy (1618-1676). We hebben de scan in 5 delen gehakt en willen die met u doornemen. Dit panorama is interessant omdat het tijdstip tussen de Derde en Vierde Uitleg valt. Vooral deze linkerkant ofwel oostzijde van de stad is dan nog niet bebouwd.
Wikipedia, die deze scan in hoge resolutie ter beschikking stelt, wil graag de volgende credits vermeld zien: "Bonnecroy Amsterdam 1657" by Jean Baptiste Bonnecroy (1618–na 1676?) - Eigen werk, 2012-04-10. Licensed under CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons.

Beretrots was het stadsbestuur op het geslaagde Waalseiland. Eindelijk begon men het stadsuitbreiden onder de knie te krijgen. Dit zijn wel eens de vingeroefeningen voor de Vierde Uitleg genoemd. Pontificaal midden in beeld is het front van grote kwaliteitshuizen waar de gegoede burgers woonden die in scheepvaart en zeehandel hun brood verdienden. Of in 1657 deze huizenwand al zo gesloten was is de vraag. De aanleg was in 1646 gereed en tot 1649 werden de percelen uitgegeven. We zagen eerder dat Bonnecroy en geen been in zag de toekomst vast mee te nemen in zijn profiel. Er blijven uiteindelijk maar twee openingen gapen: de Schippersstraat en de Buiten Bantammerstraat.
Vóór deze huizen de waal waar schepen opgelegd konden worden om te overwinteren en rondhout te wateren lag. Op de voorgrond beginnen we links met de Hannekensboom die toegang gaf tot de Timmerwaal (reparaties) en Breeuwwaal (kalefateren), de Oudeschans en dus de grote waal in het midden, die een eigen palenrij met sluitbomen had.

Op de wal links het West-Indischhuis (WIC) en de IJ-brug. Dat is dan nog een normale dubbele wipbrug over de Oudeschans. Dat zou pas in 1682 de stenen dam met een sluis worden, zoals die op de ets links te zien is. Dan gaat dat complex Kikkerblissluis heten.
Daarachter de Montelbaenstoren, met zijn spits van Hendrick de Keyser. Op het profiel is die wat beter in perspectief, op de ets links wat over-gedimensioneerd. Op de hoek het kapitale pand Prins Hendrikkade 156-Kalkmarkt 1-3.

Meer naar rechts de kop van de Lastage met op de hoek opnieuw een kapitaal pand. Dat is de plek van het Buiksloterveer met bijbehorend veerhuis.
Over de Waalseilandgracht ligt dit keer een vaste houten brug met ongetwijfeld oorgaten. Na 1682 werd ook deze doorvaart met een dam en een schutsluis afgesloten: de Kraanboomssluis.

Tot in 1682 het IJ-front gedicht en van schutsluizen voorzien werd kwam het zoute IJ-water met z'n eb-en-vloed tot de St.Anthoniesdijk, Nieuwmarkt en Dam. De kostbare bedijking van de IJ-oever danken we aan burgemeester Hudde.

Helemaal rechts op het profiel de Geldersekade, de Oudezijds Kolk en de Schreierstoren. Opnieuw met vaste houten brug, maar nu zijn de oorgaten duidelijk herkenbaar. Deze tekening is van 1628.
In 1682 startte ook hier de afdamming. Het geheel van dam, sluizen in de Geldersekade en Oudezijds Kolk noemen we de Hoofdbrug.

Volgende week verder.

Zaterdag 4 december 1915 - Arrestatie van J. C. (Kick) Schröder, hoofdredacteur van De Telegraaf.

Schröder had in juni 1915 een hoofdredactioneel artikel geschreven waarin hij de regering kwalijk nam dat de Duitsers profiteerden van Nederlandse uitvoer van levensmiddelen en andere voorraden. Zijn meest opzienbarende uitspraak was: "In het centrum van Europa bevindt zich een troep gewetenlooze schurken, die den oorlog hebben veroorzaakt".
Schröder was al eens in kort geding voor de rechter gekomen maar daar vrijgesproken. Op 4 december probeerde het O.M. het opnieuw en eiste voor de arrondissementsrechtbank zes maanden gevangenisstraf. Justitie was bevreesd dat de neutraliteit in gevaar gebracht werd en wilde door deze aanhouding de pers tot matiging dwingen.
De Telegraaf maakt voortdurend propaganda voor de geallieerden. Er werd al eens een bomaanslag gepleegd op een der gebouwen van de Telegraaf, naar men vermoedt door Duitsers.
Binnenlandse (Handelsblad, NRC, Het Volk) en zelfs buitenlandse (Engelse en Franse) pers zijn verontwaardigd over de aanhouding. De politiek bemoeide zich er mee en stelde dat de persvrijheid niet in gevaar gebracht mag worden. Er werden kamervragen gesteld aan de Minister van Justitie. Op 14 december gelast de onderzoeksrechter de vrijlating van Schröder maar de rechtbank verwerpt dat. Schröder krijgt twee topadvocaten ter beschikking om hem te verdedigen: Mr. Kappeyne van de Coppello en Mr. L. van Gigch Jr. Zij vragen per request de vrijlating van Schröder, wat op 21 december wèl gehonoreerd wordt. Ongetwijfeld omdat inmiddels de Minister van Justitie zich ermee bemoeide. Die avond stond het zwart van de mensen voor Schröders deur aan de Weesperzijde 17 om hem steun te betuigen, maar hij is voor niemand te spreken.

Als de gemoederen gesust zijn, komt toch ook de kritiek van collega's los op de anti-Duitse 'veldtocht' van de Telegraaf. Lees meer....

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2015. De keuze '2014' leidt naar aflevering 1 van 2014, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Veel van de historische afbeeldingen van Amsterdam komen uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave