Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staat een historische foto of prent van een topografische situatie in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De eerste goede oplossing wint en stuurt dan, na mijn uitnodiging, de volgende opgave in. De foto of prent haalt u uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. Uw keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of u bent van mening dat elke Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

De winnaar van vorige week was Winfried Bij. Winfried zag eerst geen kans op tijd een nieuwe opgave te produceren, waarna ik nr.2, Ria Scharn uitnodigde. Toen kwam de opgave van Winfried toch nog en hebben we nu een duo-opgave. Hieronder hun afbeeldingen voor week 19. Eén antwoord is genoeg om te winnen, allebei verdient zoals gewoonlijk de vetlederen medaille. Stuur uw oplossing via deze link.

Ik wil straat en huisnummers van de vier panden in 't midden.

Oplossing vorige week: Nieuwe Herengracht, brug 238 voor de Weesperstraat

We staan hier op de hoek Weesperstraat / Hortusplantsoen en kijken naar het Jonas Daniël Meijerplein met in de verte de Mozes en Aäronkerk. Die had ik deze keer ook moeten wegpoetsen, want dit heeft veel mensen op het spoor gezet. De Hortusbrug is een brug te ver (ik kon 't niet laten). Toch kwam die een paar keer langs.
Van dit type brug waren er heel wat in de stad en ze zijn meestal al weer vervangen. Over de Brouwersgracht liggen er nog twee, zover ik weet. Brug 238 is vandaag een basculebrug en heet sinds 1964 M.S.Vaz Diasbrug. Wie dat was?

Mozes Salomon Vaz Dias (1881-1963) richtte in 1904 een persbureau op. Hij had in 1922 de primeur van het eerste live-radioverslag ter wereld van een voetbalwedstrijd. In 1934 fuseerden de vier grootste persbureaus in het ANP met Vaz Dias als eerste directeur. Hij raakte onmiddellijk in conflict, omdat hij een eigen nieuwsdienstje achter de hand had gehouden waarmee hij de zakelijke markt bediende en in 1936 werd hij daarom met vervroegd pensioen gestuurd. De afvloeiingsregeling sleepte voort tot het begin van de oorlog. Vaz Dias kreeg een Sperr in zijn persoonsbewijs om hem voor deportatie te vrijwaren maar op een gegeven moment vond hij het toch verstandiger onder te duiken. Zo overleefde hij de oorlog.
In 1954 richtte hij een reclame-adviesbureau voor exportreclame op, dat nog bestaat. In 1963 overleed hij, een jaar later werd brug 238 naar hem vernoemd.

De brug en de Weesperstraat zullen binnen niet al te lange tijd een rol spelen in het voorlopig laatste deel over de grote verkeersdoorbraken in Amsterdam: die van de Weesperstraat in de 60-er jaren.
Ik ben daar tot nu toe wat terughoudend in geweest want deze doorbraak is niet iets om welwillend op terug te zien, nee..., veel eerder is zij een ramp voor de stad gebleken. Er is vandaag ook nauwelijks een stadsbestuurder te vinden die hiervoor een goed woord weet op te brengen. Mijn werkstuk kan dan ook niet anders uitpakken dan een 'sentimental journey' door deze bij uitstek Joodse winkel- en radiaalstraat, die opgeofferd is aan het noord-zuidverkeer met bestemming IJ-tunnel. En dat terwijl er al twee tunnels in een nieuwe rondweg in de planning stonden. Stel je wilt van Diemen naar Zaandam. Alleen een masochist neemt dan toch de route door de IJ-tunnel?

Gewijzigd/verbeterd

Ik maakte er vroeger een gewoonte van de bestanden zo klein mogelijk te maken om de laadtijd kort te houden. Als iemand te kennen gaf het bestand te willen afdrukken bezorgde ik hem een bestand dat op 150dpi af te drukken viel, maar daardoor veel groter uitpakte. Met de huidige praktijk van snelle breedband-verbindingen kunnen de artikelen meteen op afdrukkwaliteit geplaatst worden en dat gebeurd al geruime tijd. Zo af en toe neem ik een vroeger bestand onder handen en pas het aan die nieuwe eisen aan. Zoals mijn epistel over de wording van de Amsterdamse haven en dan meteen uitgebreid met alle voorheen losse hoofdstukken over de Lastage, Rapenburg, Marken en Uilenburg, Waalseiland en de oostelijke eilanden Kattenburg, Wittenburg en Oostenburg.

Deze week honderd jaar geleden

Zaterdag 9 mei 1914 – Inwijding van het nieuwe badhuis Obelt aan de overzijde van het IJ.
Na ongeveer anderhalf jaar bouwen  en inrichten opende Theo van Heemstede Obelt zijn nieuwe bad- en zweminrichting aan het IJ. De eerste was in 1881 kort na het in gebruik nemen van de De Ruijterkade geopend, op het Oosterhoofd, dicht bij de Oosterdoksluizen. In 1912 besloot de Gemeenteraad dat het nieuw in te stellen pontveer naar de Valkenweg juist van dit deel van de De Ruijterkade zou moeten vertrekken. In oktober 1912 sloot Obelt om pas in 1914 weer open te gaan aan de andere kant van ‘t IJ.

De in Zwolle geboren Theodorus van Heemstede Obelt (1857-1918) verhuisde al op zeer jonge leeftijd met zijn ouders naar Amsterdam, waar zijn vader een scheepswerf aan de Hoogte Kadijk ging bestieren. De familie met acht kinderen, waarvan Theo de oudste was, woonde ook op de werf. Uit veiligheids-overwegingen kregen de kinderen heel jong zwemles naar het devies “een Obelt kan eerder zwemmen dan lopen”. Theo werd techneut en studeerde in Londen af als ‘sanitary engeneer’, een in Nederland toen onbekende specialisatie. Weer in Amsterdam terug ontwikkelde Theo plannen voor een eigen bad- en zweminrichting waar zowel kuipbaden, stortbaden als zwembassins te vinden zouden zijn.

Nog geen 25 jaar oud verwezenlijkte hij zijn plannen en opende in 1881 op De Ruijterkade 150 zijn ‘Bad- en Zweminrichting Th. van Heemstede Obelt’. Amsterdam zou Amsterdam niet zijn als men geen alternatief voor die ellenlange naam bedacht: het werd ‘de Obèlt’, met de klemtoon op de laatste lettergreep.

Behalve de Bad- en Zweminrichting hield Obelt zich ook bezig met zijn ingenieursbureau, dat sanitaire voorzieningen in woonhuizen en instellingen installeerde: badkamers, centrale verwarming, oliestookinstallaties. Op zijn top gaf dit bedrijf, inclusief een filiaal in Den Haag, werk aan zo’n 200 mensen. De droom van Theo luidde: alle arbeiderswoningen een badkamer en centrale verwarming.
Het heeft even geduurd....

Obelt bouwde aan de De Ruijterkade al snel een tweede bassin voor dames dat in 1887 met een feestje geopend werd. De 'overheid' vond echter dat het ongepast was toeschouwers toe te laten die de dames ‘naakt’ zouden kunnen zien. Er mochten dus alleen vrouwen en kinderen toegelaten worden en zelfs de muziekkapel zat op een boot die buiten het bad afmeerde. Onderdelen van de wedstrijden en demonstraties waren ‘snelzwemmen op de buik en op de rug, schoonzwemmen en tobbedansen. Reden voor een hekeldicht in ‘Asmodée’ (vrije ingekorte weergave): Als het een dame geldt mag men vooral niet praten van ‘zwemmen op de buik’,
Want zwemt zij op de rug, zwemt ze dan op haar billen?

Gelijk met de opening van het damesbad werd de Hollandsche Dames Zwemclub (HDZ) opgericht, die vaste gebruiker werd. Na een akelig ongeval op het IJ waarbij door een kantelend zandschip vier kinderen verdronken werd in 1913 de Amsterdamsche Reddings Brigade opgericht, die zodra Obelt in Amsterdam-Noord weer geopend was daar hun oefendagen hielden.

Deze foto van de HDZ werd overigens in 1913 in het Zuiderbad genomen. Obelts bad was immers van 1912 tot 1914 dicht.

Helaas was de verhuizing naar Noord niet zo’n gelukkige greep. Door de afstand tot het centrum bleef een deel der klanten weg. Tijdens de Eerste Wereldoorlog kende het bad nog een aantal goede jaren doordat bij de buren, het v.m. ENTOS-terrein, gemobiliseerde troepen gelegerd waren die graag van de voorziening gebruik maakten.

Op de foto het bad bij de opening in 1914.

Obelt woonde met vrouw en dochter op de Prins Hendrikkade 106. Hij bezat ook een groot zeiljacht ‘Trilby’ (met bemanning) waar hij graag gasten mocht uitnodigen.
In 1914 opende dus de nieuwe badinrichting in Noord aan de Galgenweg. Obelt vond die naam wat luguber en vroeg meteen bij B&W om een naamswijziging. Die volgde in 1916; het werd heel toepasselijk de Badhuisweg. In 1926 sloot men alsnog het bad en verkocht de inrichting aan de BPM (Bataafse Petroleum Mij).
Van Heemstede Obelt overleed in 1918, 61 jaar oud; de badinrichting en het sanitaire installatiebedrijf werden voorgezet onder directie van voormalige employees Opstelten en Oeges.

Deze gegevens komen o.a. uit een artikel van J.A. Groen Jr. Theodorus van Heemstede Obelt, portret van een baanbreker, in: Ons Amsterdam jg.9 (1957), pp.359-362.
Zoals gewoonlijk komen de meeste afbeeldingen uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.

Als snelheid belangrijk is zou het prettig zijn als u precies wist wanneer de nieuwe opgave geplaatst wordt. Dat kan !   U kunt zich op de mailinglijst laten zetten via deze link.