Fotoquiz Amsterdam - Theo Bakker's Domein

Hieronder staan drie historische foto's of prenten van topografische situaties in Amsterdam en u raadt om welke gebouw, straat, plein, gracht, enz. het gaat. Hieronder staat ook een link, waarmee u de oplossing kunt doorsturen. De foto's of prenten komen uit de rijke collectie van het Stadsarchief Amsterdam. De keuze ligt in principe binnen de Singelgracht of ik ben van mening dat een beetje Amsterdammer de situatie moet herkennen. Als de afbeelding van buiten de Singelgracht is zal dat uitdrukkelijk vermeld worden.

Hieronder drie historische foto's voor week 30. Eén punt per goed antwoord in de competitie die tot week 51 duurt. Stuur uw oplossing vóór volgende week vrijdag via deze link.

1.

Over welk water ligt de brug?

2.

3.

De oplossing van vorige week

1.

Papenbrug voor de Papensteeg. Deze brug was de laatste over het Damrak; hij werd pas geslagen toen de kade aan de westzijde van het Damrak klaar was. Dat was in of kort na 1531; tot dan stonden de huizen aan de westoever aan het water, net als die van de oostoever dat nog steeds doen, of hadden een eigen loswal gemaakt. Tegenover de brug was op de westoever helemaal geen steeg naar de Nieuwendijk en moesten passanten eerst via Op 't Water lopen. Lees nog eens het artikel over de wording van het Damrak als kade Op 't Water langs het Damrak.

2.

Huis met de Hoofden, Keizersgracht 123. De uitleg laat ik nu eens aan de site Amsterdamse Grachtenhuizen over.

3.

Het Nieuwe Werkhuis aan de Roetersburgwal, nu Roetersstraat. Op de voorgrond het water van de Nieuwe Prinsengracht. Waar het oude Werkhuis dan was? Dat was een afdeling van het Rasphuis op de Heiligeweg: 't Willige Rasphuis, waar plaats was voor 180 mannen die vrijwillig daar verbleven en arbeid leverden in ruil voor kost en inwoning. Het Nieuwe Werkhuis, dat tussen 1778 en 1782 gebouwd werd, was een samenvoeging van het Rasphuis en het Spinhuis, de vrouwenvariant. Het werd door stadsbouwmeester Abraham van der Hart ontworpen en was voor zijn tijd een bijzonder vooruitstrevend gesticht. Het was dan ook gebaseerd op de ideeën van de "Verlichting". Beretrots was de stad Amsterdam toen aartshertog Joseph van Oostenrijk (1741-1790; die later keizer zou worden) zich liet rondleiden in het Nieuwe Werkhuis, ter oriëntering voordat in Wenen een dergelijke instelling gebouwd zou worden. Ook Joseph was verlicht, maar wel een despoot. Ook het tsarenhof in St. Petersburg vroeg uitgebreide gegevens op. Er was de nodige zorg besteed aan sanitaire voorzieningen en aan het toelaten van licht en frisse lucht en de ruimten. Er werd zelfs geëxperimenteerd met een apparaat waarmee (door gloeiende salpeter) de lucht gezuiverd kon worden. Hoe snel deze voorzieningen achterhaald waren bleek toen het via Armenhuis (1875) een tehuis voor bejaarden werd (1933). Kort na WOII stond het als het miserabelste bejaardenhuis van de stad te boek en werd in 1951 verbouwd en kreeg centrale verwarming. Na de nodige aanpassingen (verbouwing duurde van 1971 tot '77) herbergt het nu het Dr. Sarphatihuis, waar o.a. Ramses Shaffy zijn laatste dagen sleet.
Lees ook nog Ons Amsterdam over het onderwerp.

Wenckebach

Ludwig Willem Reymert (Willem) Wenckebach (1860-1937) was graficus en kunstschilder. Hij werd beroemd om zijn vele pentekeningen van Amsterdam, waarvan Het Nieuws van de Dag er in 1907 meer dan 100 bundelde in een boekje dat gratis aan de lezers werd aangeboden. Een redacteur van de krant, J.F. Gebhard Jr, schreef er toelichtingen bij. Het boekje werd in 1977 nog een keer herdrukt.

De komende maanden wil ik af en toe een tekening met tekst plaatsen.

Raamgracht, Raamstraat, Raamsteeg, Raampoort... Wie denkt, dat deze vier in elkaars onmiddellijke nabijheid te vinden zijn, is stellig geen geboren Amsterdammer. Integendeel, zij liggen (of lagen, want de Raampoort, aan het einde der Bloemgracht bestaat als sinds een halve eeuw niet meer) tamelijk ver van elkaar verwijderd; maar toch hebben zij allen een historisch recht op haren naam. Bij de in de 15e en tot ver in de 17e eeuw hier ter stede zeer bloeiende laken-fabrikage had men behoefte aan open plekken voor de ramen, waarop de stukken laken werden uitgespannen. Bij de achtereenvolgende vergrootingen der stad werden die plekken allengs bebouwd, doch bleven in den naam der nieuwe steeg, gracht of straat de herinnering aan de vroegere bestemming dier plaats bewaren.
Wat nu de Raamgracht betreft, deze dagteekent uit het laatst der 16e eeuw. Te voren stonden hier de lakenramen, en de toegang uit de stad daarheen werd verschaft door een poortje in den stadswal met eene brug, op dezelfde plek waar thans op den Kloveniersburgwal de brug tegenover het Rusland ligt. Dat poortje droeg in dien tijd den naam van Raampoort en is bij de slechting van de oude stadswallen in de eerste jaren der 17e eeuw verdwenen.       tekst: J.F. Gebhard Jr

Nog meer Wenckebach prenten vindt u in de Beeldbank van het Stadsarchief.

Carol vaart weer

U weet hoe het werkt intussen? Waar voer Carol hier? Stuur uw oplossing via deze link.

Deze week honderd jaar geleden

Donderdag 23 juli 1914 weigert de burgemeester van Zaandam 44 Duitse havenwerkers de toegang tot zijn stad. De treinwagon waarin zij bijeengebracht zijn blijft op Amsterdam-CS staan. Zij worden in hotel Rio de Janeiro in de Warmoesstraat te Amsterdam ondergebracht tot zij uitgewezen kunnen worden. Dat zal pas op 28 juli gebeuren. Diverse landelijke dagbladen berichten meer dan uitgebreid over dit gebeuren (o.a. De Gooi- en Eemlander). Het bracht ook nog eens honderden Amsterdammers op de been. Wat was hier aan de hand?
Het hoe en waarom komen we uit dagblad Het Volk te weten. In Zaandam werd al meer dan drie maanden gestaakt door werkers in de Zaanse houtbedrijven. Het ging hard tegen hard; de gezamenlijke directies gaven geen duimbreed toe. “Dat volk moet er zó onder dat zij in tien jaar geen bek meer open doen”, is het motto van de directies, zo weet Het Volk te melden. Een bemiddelingspoging van burgemeester Ter Laan van Zaandam, in 1914 de eerste SDAP-burgemeester in die stad, leverde de laatste een schoffering op. Dat zouden de heren nog gaan betreuren. Klaas ter Laan liet de trein ophouden om de papieren van 44 door de houtbedrijven ingehuurde Duitse stakingsbrekers te controleren. Met het in 1904 gesloten (en in 1906 aangescherpte) vestigingsverdrag tussen Nederland en Duitsland in de hand bleken slechts twee van de 44 Duitsers geldige papieren te hebben en de burgemeester weigerde de overigen de toegang tot Zaandam, om uitgewezen te worden tot over de Duitse grens. Soebatten, dreigen en een door de directies opgetrommelde jurist lieten de burgemeester koud en de wagon vertrok niet.
Het feit dat de Duitsers hier als stakingbrekers kwamen had alle dagen veel volk op de been gebracht. Dat was voor de politie aanleiding even zovele dagen bescherming te bieden; zowel treinwagon, wachtkamer op het CS en het logement in de Warmoesstraat werden van 23 t/m 28 juli permanent door een politiecordon omgeven. Toen de trein uiteindelijk vertrok van het CS, waar de Duitsers met de blanke sabel ingedreven werden, waren in de treinwagon de burgemeester en politieinspecteur van Zaandam aanwezig, maar ook een delegatie van de werkgevers. Zodra de trein zich in beweging zette riepen de laatsten de Duitsers toe uit de trein te springen. Toen zij daar ook toe wilden overgaan bedwong de politie hen met de pistool in de hand.
Een week later zou overigens een nieuwe ploeg stakingsbrekers met opgefriste papieren opnieuw in Zaandam opduiken. Deze keer waren ze niet tegen te houden. De strop wentelden de houtbaronnen af op het uitzendbureau in Blankenese bij Hamburg.
Zelfs bedreven internet-speurders is het niet gelukt om van deze gebeurtenis een foto te vinden. De foto hierbij toont een portret van Klaas ter Laan, de held van dit verhaal.

Zaterdag 25 juli 1914 reed een locomotief even buiten station Weesperpoort achter op de trein van 13 uur 50 naar Arnhem.
Behalve dat veel materiele schade veroorzaakte werd, raakte ook een aantal passagiers gewond,  waarvan er vijf ter behandeling naar het O.L.Vrouwegasthuis gebracht werden.
De oorzaak was een plotseling remmen van de trein naar Arnhem (Staatsspoor), mogelijk door dat iemand aan de noodrem trok. De locomotief die de wagons eerst van het CS naar het station Weesperpoort had gebracht reed op enige afstand achter de trein naar Arnhem om terug te keren naar het CS. De locomotief stopte niet zo snel als de trein ervoor en reed met flinke snelheid op de achterste wagon in. De laatste twee rijtuigen werden flink beschadigd en diverse ruiten sprongen aan diggelen, wat de meeste verwondingen veroorzaakte. Pas na een half uur kon de ingekorte trein naar Arnhem vertrekken.
Ook deze foto is niet van de gebeurtenis, maar een algemeen beeld van het station uit die tijd.

Oude afleveringen

Weeknummers die dit jaar nog moeten verschijnen betreffen opgaven van vorig jaar.
Het heeft geen zin oplossingen van oude quizvragen in te sturen. De uitslagen zijn immers al gepubliceerd.