De eerste met het goede antwoord op de vraag van vorige week was Ria Scharn. Van haar komt dan ook de nieuwe opgave. De vraag is:

Waar is dit?

Oplossingen via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Gemopper alom. Wim Huissen heeft de quiz niet fanatiek gevolgd en gemist dat Ria Scharn deze foto in week 16 presenteerde in de rubriek: "De quizfoto die niet kan". Dat stelde zij omdat deze foto te eenvoudig te zoeken is via Google Picture Search. De redactie is echter van mening dat het ook wel eens een makkelijke kan zijn om mensen die niet zo'n brede kennis van Amsterdam hebben ook eens een kans te geven. Helaas..., ook dat lukte niet: Ria Scharn was de snelste met het juiste antwoord.

De vragen die beantwoord moesten worden, was ten eerste de vraag welke straat in het verlengde van de brug ligt. Dat is voor tweeërlei uitleg vatbaar: we kijken de Buiten Oranjestraat in maar aan de andere kant komt de Grote Bickersstraat op de brug uit. Is allebei goed gerekend.
De tweede vraag, om het toch een beetje moeilijker te maken, was de straat waar de loodsen aan de nadere kant van het water aan stonden. Dat is de Haarlemmer Houttuinen. Voldoende mensen die de vraagstelling niet goed genoeg gelezen hebben en dus niet vermeld worden.

Goede oplossingen kwamen van Ria Scharn, Kees Huyser, Anneke Huijser, Arjen Lobach, Otto Meyer, Jos Mol, Robert Raat, Anna Denekamp, Adrie de Koning, Cees Schumacher, Carol de Vries en Anthony Kolder.

Peter van der Putten wil zo graag van u weten waar deze foto genomen is. Om de gedachten even te bepalen, het gaat ons om het huisnummer van het middelste pand met de serie boogramen in paren.

Wat is het adres van het middelste pand?

Laat het ons weten via deze link

Foto: collectie Peter van der Putten

Dit is de Jordaan waar Johnny Jordaan en Tante Leen zo lyrisch over zongen. Dat was dan wel nostalgia van een lang vervlogen tijd, want zo gezellig was het er in de 50-er en 60-er jaren niet meer. De buurt verloederde in snel tempo tot de afbraakplannen de vuilnisbak in gingen en de buurt gerenoveerd werd. Toen waren al tienduizenden echte Jordanezen verhuisd en kwamen na de alternatieven en krakers de yuppen.
Dit bedrijfspandje Westerstraat 200, op de hoek met de Tichelstraat, is vandaag café De Blauwe Pan. Anna Denekamp herinnert zich een matrassenfabriekje in dit pand en Ger Theuns dat het een dependance was van een fijnhouthandel even verderop, waar hij zijn plaatmateriaal betrok.
In de Tichelstraat zijn torenspits en dak van de Tichelkerk nog te zien.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Fanta Voogd, Kees Huyser, Anna Denekamp, Ria Scharn, Rob Philip, Han Mannaert, Otto Meyer, Hans Goedhart, Robert Raat en Anthonu Kolder.

Laat ons meegenieten en stuur hem naar de redactie. Graag via deze link en alléén via deze link a.u.b.

Wat een narigheid op deze foto. Wat hier gebeurd is? Wij willen - ter bepaling van de locatie - graag de huisnummers weten van de twee witte panden in de achtergrond. U zult ze tevergeefs zoeken vandaag; ze zijn vervangen door nieuwbouw.

Wat zijn de huisnummers van de witte panden?

Wat stond voorheen binnen de schutting?

Oplossingen graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Sint Pietershal, Sint Pietershalsteeg 3/ Oudezijds Voorburgwal 274. Een gebouw dat twee maal bijna volledig opnieuw werd opgetrokken op de plaats waar achtereenvolgens de kapel van het Sint Pietersgasthuis stond, toen de grote ziekenzaal van hetzelfde gasthuis, toen de Grote Vleeshal om in 1930 plaats te maken voor het Gemeentelijk Girokantoor.

Historiserende tekening van de kapel van het Sint Pietersgasthuis op basis van een kaart uit 1544.

Het is niet bekend wanneer de kapel van het Sint Pietersgasthuis gebouwd werd. Want die kapel is de basis van dit gebouw. In 1492 werd het Sint Elisabethsgasthuis op de Dam samengevoegd met dat Sint Pietersgasthuis. Dat was niet omdat ze zoveel ruimte op twee locaties niet meer nodig hadden, maar de Vroedschap had voor uitbreiding van het stadhuis zijn oog laten vallen op het gasthuis op de Dam. In de Nes zullen aanzienlijke voorzieningen getroffen zijn om het St.Elisabeths te kunnen opnemen. Het is waarschijnlijk dat toen een nieuwe of grotere ziekenzaal gebouwd moest worden en dat daarvoor de kapel werd omgebouwd. Die zaal had een voor die tijd enorme bouwlengte die van de Oudezijds Voorburgwal tot de Nes reikte.

In 1579, een jaar na de Alteratie, verhuisde het Sint Pietersgasthuis naar de geconfisqueerde kloosters der Oude en Nieuwe Nonnen. Die verhuizing ging stukje bij beetje en was pas in 1603 volledig afgerond door de onthulling van een nieuwe toegangspoort aldaar.
De oude ziekenzaal van het gasthuis aan de Nes werd grondig verbouwd en in 1583 opende hierin op de begane grond de zogenaamde Grote Vleeshal, een overdekte plaats voor de vleesbanken waar onder stadstoezicht het vlees aan particulieren verkocht werd.

Op deze ets is de Grote Vleeshal links en de Kleine rechts, ook al lijkt dat andersom te zijn. De Kleine Vleeshal was ooit de kapel van het Margrietenklooster. Er tussenin de Boerenvismarkt (zoetwatervis). Bron: SAA

In 1779 verrees in de plaats van de vleeshal een nieuwbouw in Louis XVI-stijl naar ontwerp van stadsarchitect Abraham van der Hart. De gebruikers bleven dezelfden: de vleesbanken onder en de apothekers boven. Tot in de 19de eeuw was hier een apothekers-laboratorium en werden de examens afgenomen. Lessen volgden de studenten elders.
In 1797 veranderde er een en ander door de Franse overheersing. Op de benedenverdieping kwam o.m. een politiepost, waarvoor de gevel aan de Oudezijds enigszins verbouwd werd. In 1853 vestigde zich de Stadsdrukkerij in de voormalige vleeshal.

Boven een foto van de Stadsadrukkerij in de Sint Pietershal. Dit is de nieuwbouw uit 1779; bron: Stadsarchief Amsterdam (SAA)

In 1929 werden plannen gemaakt om de gemeentelijke Girodienst (1917-1979) een nieuwe locatie te bezorgen en daarvoor werd de voormalige vleeshal uitgekozen. Die diende opnieuw ingrijpend verbouwd te worden; alle balklagen moesten vernieuwd worden. Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, de vereniging Hendrick de Keyser, de Bond Heemschut en het Genootschap Amstelodamum ijverden samen en om beurten voor behoud van zoveel mogelijk elementen van het oude gebouw. Verder dan de karakteristieke tuitgevel aan de Oudezijds zat er helaas niet in; de bijzondere verdiepingsvloer en het gemetselde fornuis van de apothekers sneuvelden samen met de balklaag waarop ze lag/stond.

Foto van de apothekers-verdieping met fornuis; bron: SAA

In 1930 begonnen de werkzaam-heden en in mei 1933 opende het nieuwe girokantoor. Dat is het gebouw van de quizfoto. Ter herinnering aan de voormalige vleeshal werd in 1944 de oude gevelsteen “Die Vinders Kamer” weer ingemetseld. Het gebouw is rijksmonument #6150.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Erik-Jan Noomen, Minne Dijkstra, Ria Scharn, Adrie de Koning, Anna Denekamp, Otto Meyer, Peter Pijst, Hans Goedhart, Robert Raat, Jos Mol en Anthony Kolder.

Vreemde foto, vreemde situatie.

Waar wordt deze markt gehouden?

Uw oplossing graag via deze link

Foto: Stadsarchief Amsterdam

De fotograaf die deze plaat maakte, was meneer Kroon zelf. Hij had zijn zaak op de Oude Turfmarkt 125. Die steile brug is de Grimnessesluis en daarachter zien we het begin van de Nes.
In 1869 werden de huizen aan dit deel van de Turfmarkt afgebroken voor de bouw van de kraamkliniek van het Binnengasthuis. Voorafgaand daaraan werd de Oude Turfmarkt opnieuw ingericht, een nieuwe brug in het Rokin gelegd en daarna de Grimnessesluis afgebroken. Ook daarvan hebben we zo'n oeroude foto, dit keer van een onbekende fotograaf (zie hieronder).
In 1913 werd de naam Turfmarkt geschrapt uit de straatnamenlijst en ging dit stuk Rokin heten. In 1946 werd op dringend verzoek van de Nederlandsche Bank de naam weer hersteld in Oude Turfmarkt.
Wanneer dat "Oude" aan Turfmarkt is toegevoegd, is onbekend. Op alle buurtkaarten en het minuutplen van 1832 heet de kade al Oude Turfmarkt.

Foto: Stadsarchief Amsterdam

Op de foto boven (1861) ziet u de aanleg van brug #202, die later ook Grimnessesluis ging heten. De oude sluis is nog niet afgebroken en er achter zichtbaar.
Op de foto links de kraamkliniek van het BG. Foto's: Stadsarchief Amsterdam

Het plan voor de kraamkliniek was oorspronkelijk van stadsarchitect Godefroy, maar Bastiaan de Greef nam het tijdens de bouw over. Dit gebouw is vermoedelijk voornamelijk van Godefroy, zeker het meest westelijke deel. Het oostelijke deel (Grimburgwal 10), de gyneacologische afdeling, werd in 1872 later gebouwd en is er inwendig mee verbonden.

Over dit stukje Amsterdam is een PDF geschreven. Klik de afbeelding links om die te lezen.

Goede oplossingen kwamen van Arjen Lobach, Kees Huyser, Ria Scharn, Anna Denekamp, Anneke Huijser, Robert Raat, Otto Meyer en Anthony Kolder.

...auto te water in het Singel

Arjen Lobach is het niet eens met onze stelling, dat op de quizfoto van het uit het water takelen van een taxi, het torentje van Nieuw Engeland zichtbaar is. Dat moet volgens hem Gebouw Kosmos zijn met het adres Koningsplein 1.
Als u nog even de quizfoto bekijkt, zult u zien dat Arjen gelijk heeft. Nieuw Engeland valt rechts buiten beeld.

...Scheikundig Laboratorium

Niet te geloven! Ria Scharn dacht: Wat, einde discussie en groef verder naar de oplossing van ons probleem wat er nu eigenlijk op de quizfoto te zien is. Onze opmerking dat het eiland in beeld heel lang onbebouwd bleef en als stadsbelten diende, bracht de oplossing. Dit wáren de belten.
De opname is van een dermate laag standpunt gefotografeerd dat het lijkt of de bebouwing in de achtergrond op het voorste eiland staat, maar in werkelijkheid staat die op het Roeterseiland àchter de Nieuwe Achtergracht. Conclusie: Kees Huyser had gelijk: de bebouwing is die van Van Rossum & Wiertz op het Roeterseiland. De hoop ongeregeld op het voorste eiland ligt op de belten tussen Nieuwe Prinsen- en Nieuwe Achtergracht. De opname is behoorlijk verkort en zal met een soort telelens gemaakt zijn. In die vroege jaren van de fotografie vervaardigden de pioniers soms hun lenzen zelf.
Ria, nu kunnen we deze discussie echt sluiten. Bedankt dat je zo volhardend was en de oplossing toch nog bracht.

Op deze foto hierboven, uit 1911, staan nog drie van in totaal negen huizen overeind van Jan Jurriaensz de Engelsman, beter bekend als John Jorden. Vandaag is dat er nog maar één namelijk Prins Hendrikkade 5, het meest rechtse van de drie op de foto. Dat is dan wel voorbeeldig gerestaureerd.
Op de tekening links (Jan Spaan; fragment) uit het laatste kwart van de 18de eeuw staan ze nog in volle glorie. Gebouwd werden ze door John Jorden en William Osborn, beginnend in 1623. De eerste drie kwamen in de Zwarte Ravensteeg, later Panaalsteeg genoemd. Die is nu afgesloten maar liep destijds door tot de (Korte) Nieuwendijk. Of Jorden ze meteen verkocht of verhuurde is niet duidelijk; er zijn geen koopakten bewaard gebleven. De benedenverdiepingen werden allemaal herbergen, logementen, veerhuizen annex tapperij of hadden anderszins met scheepvaart of visserij te maken. We kennen het Sardammer Veerhuis en herberg 't Schip van Damiate.

Tek: Stadsarchief Amsterdam

Op deze tekening van Jan de Beijer uit 1755 is te zien dat alleen onder bepaalde hoek de negen huizen in een rij leken te staan. De drie eerste huizen stonden aan de westzijde van de Panaalsteeg (let op de uitspraak: het is de Pan-aal-steeg naar de vissoort aal die in moten gesneden en gebakken in een pan zo genoemd wordt). Prins Hendrikkade 5 is het eerste van zes (5 t/m 10) aan de Haringpakkerij.

hristiaan Andriessen maakte verhalende prenten, illustraties van zijn tijd, de eeuwwisseling van achttiende naar negentiende eeuw. Vaak moet je het verhaal erbij kennen, wil de tekening iets gaan betekenen. Deze niet. Het is een sfeerbeeld van de drukte die theaterbezoekers veroorzaken in de Amstelstraat. Opgevoerd wordt het oratorium Die Jahreszeiten van Joseph Haydn. We zien een koets en een paar toesleden, maar de meeste bezoekers zullen te voet komen. Binnen in de foyer is het licht en druk. Het is maart dus buiten is het guur, de koetsier zit dik ingepakt op de bok.
Het is voor dit theater bepaald een ongebruikelijk werk. Meestal staan hier Duitse, Franse  of Italiaanse opera’s of toneelstukken in het Duits. Die Zauberflöte en Entführung aus dem Serail staan hier al jarenlang op de planken, alsof het om de Soldaat van Oranje gaat. Een oratorium is andere koek, zelfs als het door papa Haydn is gecomponeerd. Het zou voor Nederland best eens een première kunnen zijn; in Wenen werd het in 1801 voor ’t eerst opgevoerd en nu in 1808 al in Amsterdam. Het libretto is van een Nederlander, net als dat voor Die Schöpfung drie jaar eerder.
Voor het theater is het jaar 1808 een soort nieuw beginnen. Het is al sinds 1791 open maar na een eerste succesvol jaar loopt het niet meer zo goed. Een snelle wisseling van directies helpt ook niet.
De schouwburg is gebouwd door de Hoogduitsche Tooneel Sociëteit en is ontworpen door Abraham van der Hart, die ook als stadsarchitect werkzaam is. De inrichting zorgt voor een schok in de theaterwereld, een mijlpaal die de theaterbeleving een heel andere kant op stuurt.

Geen gratis entree met verplichte peperdure consumpties maar toegangskaartjes en rijen banken in de zaal. Je komt om te luisteren en te kijken en géén gebabbel meer onder muziek of spel. De duurste rangen hebben comfortabele leren banken; er passen nèt geen 600 toeschouwers in de zaal.
De schouwburg ondervindt toenemende concurrentie van het Théatre Français op de Erwtenmarkt, honderd passen verwijderd. Dat ligt aan de tijd. Na het uitroepen van de Bataafse Republiek komt Frankrijk en het Frans in de mode en in 1808 krijgen we ook nog een Franse koning. De Kleine Komedie - want daar hebben we ’t over – wordt gepromoveerd tot belangrijkste schouwburg van Amsterdam en vanuit Den Haag bestuurd. Ieder die in ’t gevlei wil komen gaat naar de Amstel.
Tijdens de voor de Hoogduitsche Schouwburg moeilijke beginjaren wordt de programmering opgevuld door het Hoogduits Joodse Gezelschap van Jacob Hartog Dessauer, dat tot 1807 de schouwburg mede bespeelt. Maar nu is er nieuw elan over de directie gekomen en zullen de tijden beter worden. Die Jahreszeiten sluit het eerste seizoen van dit nieuwe begin af. Het is 22 maart 1808.
Het zal altijd kwakkelen blijven met de Hoogduitsche Schouwburg. In 1852 neemt Abraham van Lier het theater over en maakt er zijn succesvolle Grand Théatre des Variétés van. Met een volkomen nieuwe programmering.

Aan de Hoogduitsche Schouwburg (en wat erna kwam) werd in week 20 van 2015 een aflevering van het Jaarboek gewijd. Klik hier om te lezen.

Bar weinig te berichten, behalve dat de strijdende partijen oorlogsmoe zijn. Wat in de kranten opvalt is een klein berichtje in Het Volk dat er in de Verenigde Staten door het hele land opstanden en stakingen zijn met het doel de oorlogsinspanningen te boycotten. Aanstichters zijn klaarblijkelijk Duitse "agenten" en de overheid neemt drastische maatregelen tegen aanvoerders van stakingen. Wat weinig mensen zich realiseren is dat er op dat moment in de VS meer migranten van Duitse (en duitstalige) origine wonen dan Angel-Saksische. De VS zijn sinds april 1917 officieel in oorlog met Duitsland maar de weerstand tegen inmenging in Europa wordt van kust tot kust breed gedragen. Als u wilt weten hoe precies de VS betrokken raakte bij de Eerste Wereldoorlog leest u dit... Dat begint met het torpederen van de Lusitania (tekening).

Hieronder weer een keuzemenu naar oude afleveringen van het jaar 2017. De keuze 2016, 2015 of 2014 leidt naar de laatste aflevering van het betreffende jaar, met onderaan een eigen menu voor dat jaar.

Aanmelden voor deze digitale uitgave    -    Afmelden voor deze digitale uitgave